terça-feira, novembro 14, 2006

UNMIT Daily Media Review

Saturday 11 Nov + Monday 13 November 2006

National Media Reports
TP - Timor Post
DN - Diario Nacional
STL - Suara Timor Lorosae
RTTL - Radio e Televisao de Timor-Leste


UNPOL Putting Efforts To Reduce Violence

The UNPOL Commander for Dili District, Graeme Cairns has reportedly said the UN police continue to aim to reduce violence in Dili. Speaking at a press conference in Acanunu Church grounds in Hera, Cairns said the priority of UNPOL is to stop violence. He said that the situation had improved over the past 2 to 3 weeks. Cairns further added that investigators are working with the Prosecutor General’s office to detain suspects and proceed with court procedures. He stressed that the UN is now encouraging PNTL officers to actively engage in their previous activities. On the returns process of IDPs, Cairns said it is important to provide security for IDPs who are returning home, with a further increase of police patrols in the neighbourhoods, as well as ask the community to welcome them. (STL)

Time For IDPs To Return Home: Reske-Nielsen

Acting SRSG, Finn Reske-Nielsen has also appealed to the people still living in refugee camps to return home, as the rainy reason will be a big threat in terms of diseases. And if they do not want return to their homes due to security reasons, Reske-Nielsen said that they should consider relocation to other places. “I know security is a concern to the IDPs but as you know the UN has been requested to maintain law and order following the UN Security Council decision two months ago,” the Acting SRSG said, adding the police has also increased its patrols due to the number of police available on the ground, thus improving security in Dili. Therefore, he asked the IDPs to return home noting that thousands of people have already done so. He cited as an example the number of people seeking refuge in Don Bosco compound, which numbered 17,000 in the month of June when he first visited the camp to 3,500 in his recent visit. The Acting SRSG on Friday met with some IDPs of Aldeia Acananu, Hera who have already returned to their homes. But these returnees told the present head of the UN in Timor-Leste that they are having difficulties with food as they have not had the time to prepare their lands for maize cultivation due to the crisis. Present at the event, the head of IOM, Luiz Vieira said his organisation will continue to support the return of IDPs to their homes and congratulated the villagers of Acananu for setting a good example to IDPs. (STL, TP)

Commemoration 12 November Massacre

The 15th anniversary of Santa Cruz massacre was observed with activities organized by the youth and a mass celebrated by Bishop Ricardo. The bishop was reportedly sad with the poor participation of the people in the mass. Deputy Prime Minister, Estanislau da Silva, President of the Court of Appeal, Claudio Ximenes, some Diplomatic Corps and Members of Parliament were present to mark the commemoration. Minister of Foreign Affairs and Cooperation, José Luis Guterres praised the courage of the youth as heroes and appealed to them to re-establish national unity as they did during the resistance period. Guterres said even without an invitation he would still participate in the commemoration ceremony, since 12 November is an important date that opened the eyes of the world to Timor-Leste to gain its independence. He continued, the people of Timor-Leste must extend their hands to each other to show the world that Timor-Leste belongs to the Timorese and will become successful. MPs have appealed to the youth to reflect on this date and to strengthen the trust between them. The President of the Organizing Committee of 12 November, 1991-2006, João “Choque” da Silva assured the participants that just as the youth of Timor-Leste gave their lives for the independence of so their country they would not like to see the population continuing to suffer. He said he believes that the youth would work in solidarity aiming to support IDPs returning to their homes. Da Silva pointed out that the will to work together has been shown through sporting activities organised on the eve of the anniversary of the massacre which saw the participation of both F-FDTL and PNTL officers engaged in sports competition, which is a sign that the people have not lost their sense of nationalism. The NGO Forum wants the UN to carry out a justice process against those responsible for the massacre and appealed to the government not to forget justice to the victims and their families, to provide assistance to surviving victims, and to find the graves of those killed on 12 November. (STL, TP)

.

Um ferido grave e outro ligeiro em incidentes em bairro de Díli

Díli, 13 Nov (Lusa) - Um dos dois jovens feridos em confrontos ocorridos hoje em Bebonuk, Díli, encontra-se em estado grave, disseram à Lusa residentes naquele bairro da capital de Timor-Leste.

O jovem foi atingido no abdómen com uma seta de fabrico tradicional ("rama-ambon"), tendo sido transportado para a Clínica do Bairro Pité, onde deu entrada em estado grave, o que levou o médico que o assistiu a mandar chamar os pais, segundo as mesmas fontes.

A agência Lusa tentou contactar a clínica, mas todos os esforços foram em vão.

Um outro jovem ferido, num ombro, com uma seta de fabrico tradicional também foi assistido na mesma clínica e já regressou a casa, disseram os residentes em Bebonuk contactados pela Lusa.

Os dois feridos são naturais da parte ocidental de Timor-Leste ("loromonu"), que se recusam a receber tratamento no Hospital Nacional Guido Valadares por receio de represálias por parte dos oriundos da zona oriental do país ("lorosae").

Os "lorosae" são maioritários na zona de Díli onde se situa o hospital, designadamente no campo de deslocados existente no perímetro daquele estabelecimento de saúde, onde vivem cerca de quatro mil pessoas.

Os confrontos de hoje em Bebonuk só terminaram após intervenção da Polícia das Nações Unidas (UNPOL), que criou uma barreira de separação entre os grupos rivais, divididos entre "loromonu" e "lorosae".

Os confrontos, ocorridos num dia em que centenas de jovens percorreram as ruas de Díli a exigir paz entre os timorenses, iniciaram-se cerca das 11:00 horas locais (02:00 horas de Lisboa) e terminaram ao princípio da tarde, depois de uma segunda intervenção da UNPOL.

A primeira intervenção, a cargo de efectivos da Malásia, redundou em fracasso, com os jovens a apedrejarem os polícias, obrigando-os a recuar e provocando estragos materiais na viatura da UNPOL.

A segunda intervenção foi feita por polícias australianos, que acorreram em auxílio dos malaios, tendo efectuado vários disparos para o ar.

Durante a tarde, a Lusa deslocou-se ao local dos confrontos e deparou com uma barreira formada por pedras, troncos de árvores e chapas de zinco numa zona considerada fronteira entre as áreas de residência dos dois grupos.

Em cada ponto daquela zona, os movimentos dos dois grupos são mutuamente vigiados por elementos colocados nos cruzamentos de ruas.

Relativamente à manifestação que durante a manhã envolveu centenas de jovens, divididos em várias colunas, e em que exigiam a paz, apenas se registaram dois pequenos incidentes, rapidamente resolvidos pelos militares da GNR, disse à Lusa fonte do contingente português da UNPOL.

EL-Lusa/Fim

.

2.º Contingente GNR despede-se esta 2.ª feira

Diário Digital - 13 de Novembro de 2006, 8:52

Tem lugar, esta segunda-feira, pelas 16:00 horas, no Regimento de Infantaria da GNR, em Lisboa, a cerimónia de despedida do 2.º Contingente do Subagrupamento Bravo, que irá partir em breve para Timor-Leste.

Segundo a edição desta segunda-feira do Correio da Manhã, na cerimónia, presidida pelo tenente-general Mourato Nunes, comandante da GNR, será entregue o comando do 2.º Contingente ao capitão Barradas.

O 2.º Contingente do Subagrupamento Bravo vai ter por missão substituir os militares do 1.º Contingente que integram, desde 26 de Agosto, a Missão das Nações Unidas em Timor-Leste (UNMIT).

.

Comunicado - PM

DEMOCRATIC REPUBLIC OF TIMOR-LESTE
OFFICE OF THE PRIME MINISTER
________________________________________________________________________

MEDIA RELEASE

Dili, November 13, 2006

Prime Minister vows to build school and health center in remote Suco Uaibobo

Prime Minister Dr José Ramos-Horta has vowed to build a new school and health center in the remote Suco of Uaibobo in Ossu Sub-District of Viqueque.

“It broke my heart to see the state of the so-called school building that the children of Uaibobo have been using,” Dr. Ramos-Horta said after touring the existing facilities. “The building isn’t fit for human beings,”

“Why after five years of independence are those children still being taught in those deplorable conditions? This is unacceptable.”

The Prime Minister said all people in Uaibobo deserve access to a clinic without walking for long distances, and promised to send a technician to the remote area to study the community’s needs.

The Prime Minister said that he would contact the Ministers of Education and Public Works as there may be a budget in the current government program to establish a proper school. However, the Prime Minister said that if no such budget has been allocated, he vowed he would make a personal contribution with building materials while the Ministry of Labor and Community Re-insertion could allocate funding for labor through the Cash-for-Work program.

He said that within six months he wants the new school to be ready.

Dr Ramos-Horta’s prompt action is consistent with his assurance that the poor and forgotten in the rural areas would be the main focus of his government.

“The people of Uaibobo will no longer be forgotten. It is time to give them some dignity, hope and human respect,” Prime Minister Ramos-Horta told the hundreds of people who greeted him enthusiastically.

“Regardless of the party of the government, the government should care for everyone. If you are strong, you should care for the weak. In politics, and in democracy, we should take each other’s hands so we can stand stronger together, united.”

The Prime Minister’s visit to Uaibobo on Sunday was organized by Antonio Aitahan-Matak, the Coordinator General of CPD-RDTL. Prime Minister paid tribute to the veterans and addressed the large crowd with a message of peace and tolerance.

In his visit to Uaibobo, the Prime Minister was accompanied by the Secretary of State for Youth and Sports, José Manuel Fernandes; the Vice-Minister of State Administration, Valentim Ximenes; the Vice-Minister of Heath, Luís Lobato; Members of Parliament Januário Soares, Osório Florindo, Norberto J. Espirito Santro and Dr. Rui Antonio da Cruz.

.

Dois feridos em manifestação pela paz

Rádio TSF - 13 de Novembro de 2006, 08:14

Pelo menos duas pessoas ficaram feridas numa manifestação a favor da paz ocorrida em Díli. Os militares da GNR estacionados em Timor-Leste registaram ainda mais dois incidentes, que foram rapidamente sanados.

Pelo menos duas pessoas ficaram feridas na sequência de uma marcha pela paz realizada esta segunda-feira em Timor-Leste e que acabou em recontros entre grupos de jovens do leste e do oeste do país.

Em Bebonuk, dezenas de jovens atacaram-se mutuamente com pedras e outros objectos, incidentes que resultaram em dois feridos.

Na rotunda de Caicoli e na zona do Matadouro registaram-se também confrontos que foram rapidamente sanados pelas forças da GNR, afirmou o relações públicas da Guarda portuguesa, em declarações à TSF.

«Registo dois incidentes muito pontuais que, em determinados locais, foram de alguma forma provocados por outros indivíduos que se encontravam junto das ruas onde esta manifestação passava», afirmou o tenente Cabrita.

Segundo este responsável da GNR, esses jovens começaram a provocar os manifestantes, o que gerou uma situação de conflito, uma situação que foi rapidamente sanada pelos militares da GNR, que retomaram o curso normal da manifestação.

Segundo o tenente Cabrita, esta manifestação terminar com a chegada de vários ao Parlamento Nacional, onde alguns destes foram ouvidos por um membro do governo timorense.

Naquela que foi a primeira iniciativa do género desde o início em Abril da crise político-militar na antiga colónia portuguesa, milhares de jovens reuniram-se na capital Díli para gritar palavras de ordem a favor da paz.

A manifestação iniciou, esta segunda-feira de manhã, na avenida que liga a capital ao aeroporto de Díli, tendo juntado residentes dos bairros de Aimutin, maioritariamente originários do oeste do país e de Comoro, maioritariamente originários da outra metade de Timor-Leste.

Depois do início desta marcha, em participaram centenas de jovens, os manifestantes dividiram-se em vários grupos, que percorreram diversas zonas de Díli, enquadrados por veículos da polícia da ONU (UNPOL).

Nos cartazes que os manifestantes empunharam durante a manifestação podiam ler-se apelos à paz, bem como apelos à unidade e à reconciliação.

Esta manifestação, que terá sido organizada por jovens, decorreu sem incidentes à excepção de uma troca de pedras em Bebonuk e dos incidentes a que a GNR pôs cobro.

Os manifestantes dizem estar a comemorar os 15 anos sobre o massacre levado a cabo a 12 de Novembro de 1992 pelo ocupante indonésio no cemitério de Santa Cruz e que acabou com 271 mortos, 382 feridos e duas centenas e meia de feridos.
As comemorações de domingo tiveram uma fraca afluência de pessoas, tendo os organizadores justificado este facto com a crise pela qual Timor-Leste está a passar.

.

Comunicado - PM em inglês

DEMOCRATIC REPUBLIC OF TIMOR-LESTE
OFFICE OF THE PRIME MINISTER
MEDIA RELEASE

Dili, November 13 2006

Status of properties must be resolved quickly, says Prime Minister

The status of three prominent buildings in Dili needs to be resolved quickly so that decisions can be made regarding their redevelopment and refurbishment, Prime Minister Dr José Ramos-Horta said today.

“If Timor-Leste expects to attract investment then security of property title is crucial to give investors – both local and international – the confidence to spend their money,” Dr Ramos-Horta said.

“These three buildings have essentially been in ‘limbo’ for too long. The SAPT, ACAIT and Chinese Association buildings all have gone through phases where rent has been paid and then it has stopped being paid, and of course the end result is the redevelopment and beautification of Dili suffers because of this.

“Dili suffers because these beautifully-located properties are not developed and made more attractive. When their status has been resolved once and for all then people will have the confidence to upgrade the buildings accordingly.”

The Prime Minister has instructed the Department of Land and Property to make determinations on the status of the three buildings by the end of this week.

“The department is working hard and diligently to process a large number of difficult decisions,” Dr Ramos-Horta said.

“But discussions and decisions about these three buildings have been going on for far too long and it is time for a resolution.”
The SAPT building complex is on the northern side of Dili near the ANZ Bank. The ACAIT building faces the Palacio do Governo in the heart of the city and the Chinese Association Building is located on the waterfront.
.

Dois feridos em Bebonuk e pequenos incidentes em jornada pela paz

Díli, 13 Nov (Lusa) - Pelo menos duas pessoas ficaram feridas nos recontros registados hoje em Bebonuk, em que grupos de jovens das partes leste e oeste do país se confrontam desde as 11:00 (02:00 horas de Lisboa), disse à Lusa fonte religiosa.

Segundo a Irmã Estrella, uma das religiosas Carmelitas que vive no bairro, uma das zonas críticas de Díli, "dezenas de jovens, armados com catanas, dardos e setas, e munidos de pedras, estão desde a manhã a alvejarem-se mutuamente".

A Lusa esteve no local e referenciou número indeterminado de jovens, escondidos atrás de árvores e do que resta de algumas casas, queimadas, a protegerem-se dos ataques do grupo contrário e a ripostarem.

Noutros pontos da cidade continuam as marchas de jovens em prol da paz, enquadrados por casos da polícia da ONU.

Depois do início da marcha, em que participaram largas centenas de jovens, os manifestantes dividiram-se em vários grupos, que percorrem zonas diferentes da capital.

Militares da GNR, que estão a enquadrar uma das colunas, disseram à Lusa que já tiveram que resolver dois pequenos incidentes, marcados por apedrejamentos entre grupos rivais, na rotunda de Caicoli, junto ao antigo mercado, e na zona do Matadouro, entre os bairros de Balide e Vila Verde.

A manifestação dos jovens iniciou-se hoje de manhã na avenida que liga a cidade ao aeroporto, designadamente defronte do mercado de Comoro, e juntou residentes dos bairros de Aimutin, maioritariamente habitado por "loromono" (oeste do país), e de Comoro, maioritariamente "lorosae" (Leste do país).

Trata-se da primeira iniciativa do género desde o início da crise político-militar em Abril passado.

Moisés Fernandes, residente em Comoro, disse à agência Lusa que a iniciativa era para "celebrar a paz e a reconciliação nacionais", destacando que se tratava de uma iniciativa dos jovens.

EL-Lusa/Fim

.

Xanana Gusmão exige de novo respostas à FRETILIN

Díli, 13 Nov (Lusa) - O Presidente timorense, Xanana Gusmão, voltou hoje a exigir respostas à FRETILIN, na segunda parte de um texto que responde ao documento aprovado, a 30 de Outubro, pelo Comité Central do partido maioritário de Timor-Leste.

Ao longo das 17 páginas do texto em língua portuguesa, enviado à agência Lusa e parcialmente publicado, em tétum, na edição de hoje do diário "Suara Timor LoroSae", Xanana Gusmão privilegia o tom irónico e refere-se sempre aos membros do Comité Central da FRETILIN (CCF) como "os senhores doutores".

à semelhança da primeira parte da sua resposta ao documento da FRETILIN , divulgada a 06 de Novembro, Xanana Gusmão exige respostas, designadamente a identidade dos que, segundo o partido maioritário, elaboraram "um plano bem traçado de contra-inteligência", tendo em vista a subversão da ordem constitucional.

"Indiquem-nos, por favor, essas maldosas pessoas!!! O Povo Unido até pode ajudar o CCF a apanhá-las e metê-las em Becora [principal prisão em Timor-Leste], para aprenderem a perceber que a nossa democracia não permite manifestações ... contra o Governo! Eu creio que o povo ficará contente e descansado por, finalmente, castigarmos esses 'profundamente anti-democráticos e golpistas'!!! Mas revelem-nos os nomes por favor", lê-se no texto.

Referindo-se às alegações da FRETILIN (Frente Revolucionária do Timor-Leste Independente) de que as forças armadas timorenses foram aliciadas a participar num golpe contra o governo liderado pelo secretário-geral do partido, Mari A lkatiri, Xanana classifica a acusação como uma "história".

"Deve haver mais histórias, que o Povo desconhece! Peço, imploro e rogo ao CCF para dar instrução partidária à bancada da maioria (no parlamento) para se formar uma Comissão de Notáveis para investigar, o mais cedo possível, esta questão, a fim de pormos fim de uma vez a especulações que surgiram... da análise do CCF", desafia.

A resposta de Xanana Gusmão ao documento do CCF vai já em duas partes, mas o Presidente não quer deixar nada por responder e daí afiançar que está a preparar uma terceira parte, em que abordará os pontos relacionados com a "firmeza da posição do Comando das Falintil-forças de Defesa de Timor-Leste (F-FDTL), na defesa da Constituição e das instituições democraticamente eleitas".

Pelo meio, e em duas ocasiões, Xanana refere-se ao seu futuro político.

Na primeira, em que responde à alegação do CCF sobre o envolvimento de "actores externos" na queda do executivo de Mari Alkatiri, Xanana Gusmão frisa que só dispõe de sete meses para concluir o mandato presidencial e, porque não tem nada a perder, desafia o Comité Central da FRETILIN a identificar esses actore s externos.

"Senhores Doutores do CCF, só tenho sete meses para terminar o meu mandato e não tenho nada a perder! Dêem-me os nomes e denunciarei essa conspiração internacional, seja junto do Presidente [norte-americano, George W.]) Bush seja junto do primeiro-ministro [australiano] John Howard! Mas venham os factos, com os respectivos nomes", desafia.

A segunda referência, em que aborda ao de leve uma eventual recusa numa recandidatura presidencial, Xanana Gusmão salienta que a partir de 20 de Maio de 2007, data prevista para a posse do novo chefe de Estado, será "apenas um cida dão ordinário".

"Como depois de terminado o meu mandato, a partir de 20 de Maio de 2007, serei apenas um cidadão ordinário, cujo voto não afecta em nada o exercício democrático dos partidos políticos, não tenho nada a perder, se vamos todos dissecar os pequenos segmentos da crise, onde as relações institucionais foram profundamente abaladas", sublinha.

No seu texto, Xanana Gusmão cita ainda os nomes da actual ministra da Administração Estatal, Ana Pessoa, e do director-geral da Autoridade Bancária de Pagamentos (banco central), Abraão de Vasconcelos, como tendo emitido SMS sobre o papel do Presidente na crise.

Relativamente a Ana Pessoa, acusa-a de ter enviado um SMS com a seguinte redacção: "Viva a imundície da democracia da república de bananas/Xanana".

"Pedi (a Mari Alkatiri) para lhe transmitir que se ela pensou que me magoava com o seu SMS (...), o efeito fora precisamente o contrário, porque só pude exclamar assim: 'Pobre Ana'", escreve.

Quanto a Abraão de Vasconcelos, Xanana Gusmão acusa-o de ter igualmente enviados SMS "a toda a gente", referindo que o Presidente estava implicado num "golpe constitucional".

A crise político-militar desencadeada em Abril passado, que a FRETILIN considera tratar-se do acto mais recente de uma série de acções iniciadas em 2002, aquando da formação do I Governo Constitucional, tendo em vista a subversão da ordem constitucional, é nesta segunda parte do texto uma vez mais referida, e com vários pormenores.

"O Presidente da República, como Órgão de Soberania, não possui serviços de inteligência! É o Governo e o Governo deve admitir que tinha um serviço de informação nacional, incapaz e ineficiente. Pelo menos era o que transparecia antes, durante e depois do período difícil da crise, porque os rumores, propositadamente fabricados ou não, eram a substância das informações", afirma.

A distribuição de armas a civis é igualmente abordada, com Xanana a recordar uma conversa que manteve com Mari Alkatiri a 24 de Maio, no Palácio das Cinzas, sede da Presidência da República.

Enquanto o então ministro dos Negócios Estrangeiros, José Ramos-Horta ( que substituiu Alkatiri na chefia do governo em Julho) comunicava ao Corpo Diplomático a decisão de solicitar à Austrália, Malásia, Nova Zelândia e Portugal o envio de forças militares e de polícia, "sussurrei ao primeiro-ministro: 'Ouvi dizer que o [antigo comandante da resistência Cornélio Gama] L-7 vem aí com muitos civis para se apresentarem às F-FDTL. É isto verdade?".

"E o primeiro-ministro confirmou dizendo 'É o [brigadeiro-general Taur Matan) Ruak que está a chamar os reservistas'. E eu disse: 'Por favor, diga ao Ruak para não fazer isso, evitemos armar civis'. E eu sei que o Senhor Dr. Mari Alkatiri se lembra desta conversa, em sussurros, que tivemos à frente de todo o Corpo Diplomático e a imprensa", escreve Xanana Gusmão.

Após a divulgação do primeiro texto do presidente timorense, a 03 de No vembro, Mari Alkatiri remeteu para mais tarde uma resposta da FRETILIN, mas numa entrevista posterior à Lusa, em Lisboa, considerou "chocante" que Xanana Gusmão tenha criticado aqueles que partiram de Timor-Leste, como foi o seu caso, poucos dias antes da invasão indonésia (07 de Dezembro de 1975).

EL-Lusa/Fim

.

Jovens manifestam-se pela paz nas ruas de Díli

Díli, 13 Nov (Lusa) - Milhares de jovens timorenses percorrem hoje as ruas de Díli gritando palavras de ordem a favor da paz, no que é a primeira iniciativa do género desde o início da crise político-militar em Abril passado.

A manifestação começou com um encontro entre jovens residentes dos bairros de Aimutin, maioritariamente habitado por loromono (Oeste do país), e de Comoro, maioritariamente lorosae (Leste do país).

Moisés Fernandes, residente em Comoro, disse à agência Lusa que a iniciativa era para "celebrar a paz e a reconciliação nacionais", destacando que se tratava de uma iniciativa dos jovens.

EL-Lusa

Continuação:

13-11-2006 2:27:00. Fonte LUSA. Notícia SIR-8507345

Jovens manifestam-se pela paz nas ruas de Díli (REABRE)

Enquadrados por veículos da polícia da ONU (UNPOL), os jovens, a pé, de mota, ou de carro, dividiram-se em várias colunas e têm percorrido diversos bairros da capital, sem que se tenham verificado quaisquer incidentes até ao momento, à excepção de trocas de pedras entre grupos rivais no bairro de Bebonuk, uma das zonas críticas da cidade.

Entre os cartazes que os manifestantes empunham podem ler-se várias inscrições, mas todas com o mesmo denominador comum: "Dame" (palavra de tétum que em português significa "Paz"), e os apelos à unidade e reconciliação completam o teor das inscrições.

Questionados pela Lusa sobre quem está a organizar a manifestação a resposta é só uma: "somos nós, os jovens".

Os manifestantes alegam estarem a comemorar o '12 de Novembro', designação pela qual ficou conhecido o massacre ocorrido fez este domingo 15 anos no cemitério de Santa Cruz, perpetrado pelo ocupante indonésio, em que morreram 271 pessoas, 382 ficaram feridas e outras 250 estão ainda dadas como desaparecidas.

As comemorações de domingo foram marcadas por uma muito fraca afluência de pessoas, tendo a crise que o país está a atravessar sido a razão apresentada pelos organizadores para justificar a ausência, quer de populares quer dos convidados oficiais.

EL-Lusa/Fim

.

Comunicado - CDS/PP (Portugal)

Timor-Leste, 15 anos após o Massacre do Cemitério de Santa Cruz, Dili (12-11-2006)

Quinze anos passados sobre o massacre do Cemitério de Santa Cruz, em Díli, que revelou ao mundo a verdadeira face da ocupação indonésia e a tenacidade e grandeza moral do povo de Timor-Leste, o CDS-PP recorda esse momento dramático, prestando homenagem ante a memória de todos os que nesse dia perderam a vida.

12 de Novembro de 1991 marcou de forma brutal uma viragem na visibilidade e relevância da questão timorense à escala global. A opinião pública mundial despertou para o problema e mobilizou-se para ajudar aqueles que, em Timor e no exterior, se uniram em torno da ideia da independência nacional e da construção de um Estado timorense livre e democrático.

Portugal foi conscientemente liderante em todo este processo e todos os portugueses se irmanaram no apoio às legítimas aspirações do povo de Timor-Leste. Este facto, que nos enobrece enquanto povo, responsabiliza-nos e compromete-nos colectivamente para além das modas e das agendas mediáticas ocasionais.

O CDS-PP, fiel a esse espírito de solidariedade e consciente dos problemas que hoje afectam o mais jovem país lusófono, apela a que o povo timorense, as suas forças políticas e os seus dirigentes retomem o espírito de união, a abertura e a concórdia que conduziu à independência e reencontrem o equilíbrio, o sentido patriótico,e o respeito mútuo indispensáveis a crescer e a prosperar em liberdade, democracia, justiça e paz.

Pelo nosso lado, Portugal, nomeadamente através do Governo, deve manter e intensificar os laços de cooperação com Timor-Leste, no quadro da Lusofonia e mobilizar o apoio e acompanhamento por parte da União Europeia.

Lisboa, 12 de Novembro de 2006

O Presidente do CDS-PP
José Ribeiro e Castro.

http://www.cds.pt/detalhe.asp?id=2017

.

E Timor's youth unite for peace

The Daily Telegraph

November 13, 2006 12:00
Article from: Agence France-Press

HUNDREDS of East Timorese youths, including members of rival gangs who fought each other in the streets of the capital earlier this year, have held a rally to promote unity and peace.

After gathering in front of the seaside government office in downtown Dili, they drove through the streets in a convoy of scores of motorcycles and other vehicles calling for unity.

The convoy was heavily escorted by UN security forces from Australia and Malaysia.

Pedro Perreira, who took part in the rally, said that it was a spontaneous rally and not organised by political parties or other organisations.

"This action is aimed at showing our leaders that it is time for the youths of Timor Leste to be united again," he said.

The youths waved national flags and some carried a large banner saying: "Let us enter peace. Long Live a single East Timor."

Many taking part also shouted insults at the country's leadership in the local Tetum language, calling them "stupid".

"Only the leaders disunited the youth," was one of the shouts frequently heard from the convoy.

The participants included students, members of rival gangs divided by origin from the east or west of the country and youths from camps for those displaced by the violence earlier this year.

Dili remained quiet with most shops closed.

The tiny nation of one million was rocked in April and May by violence in between security force factions, as well as street gangs, which left 37 people dead.

The bloodshed forced the deployment of 3200 Australian-led peacekeepers to restore calm.

Their numbers have since been reduced to 1100, bolstered by the presence of about 1000 UN police.

.

East Timor’s former PM says he meets weekly with successor

The News

Tuesday, November 14, 2006, Shawal 21, 1427 A.H.

LISBON: East Timor's former Prime Minister Mari Alkatiri said he meets weekly with his successor, Jose Ramos-Horta, in his capacity as secretary-general of the ruling Fretilin party.

"At least once a week I meet with Prime Minister Ramos-Horta," he told a news agency in Portugal where he arrived last week to receive medical treatment for an unspecified ailment.

"That was the agreement established before the formation of this government, that it would have to meet weekly with Fretilin's political commission which I head," said Alkatiri who is under investigation for his alleged role in violence that shook East Timor earlier this year.

"When Ramos-Horta took office he knew perfectly well that he would head a Fretilin government, with members of Fretilin, and despite this he accepted the job. It is in this scenario that he must work," he added.

Fretilin has nearly two-thirds of the seats in the 88-seat parliament of East Timor, a former Portuguese colony, as well as a number of cabinet posts.

Alkatiri resigned on June 26, saying he was doing so for the good of the tiny country after he was blamed for the violence, which swept East Timor's capital Dili in April and May that killed over 30 people and drove 155,000 from their homes.

Pitched battled between machete-wielding rival security forces started when Alkatiri dismissed a third of the nation's soldiers who had deserted, complaining of discrimination.

Stability has largely returned to East Timor following the arrival of foreign peacekeepers at Dili's request and the installation of a new government in July headed by Ramos-Horta, a Nobel Peace Prize winner.

.

De um leitor

J.Silveira deixou um comentário no post "ETAN: On 15th Anniversary of Timor Massacre Rights Network Calls for Justice":

O número de vítimas mortais da ocupação indonésia, se fizermos bem as contas, com base nos censos populacionais de 1970 onde se contaram 670.000 habitantes levado a cabo pela administração colonial portuguesa e no censo levado a cabo pelo Governo da Indonésia em 1980 quando se contou uma população de 525.000 habitantes e tendo também em conta que o crescimento médio anual da população timorense ate 1974 era da ordem dos 3 por cento, então verificaremos que o numero de mortos durante a ocupação indonésia ascende a mais de 300 mil. Não percebo porque razão, esse número tem vindo a decrescer primeiro para 200 mil e agora para 100 mil.

Haverá alguma intenção nisso? Julgo que não, mas de qualquer modo, acho que há alguma leviandade na citação desse número. Se a tendência continuar a ser essa, então, esta bem de ver, que não tardara o dia em que haja alguém a dizer que afinal não morreu ninguém durante a ocupação indonésia. Seria bom que o Governo timorense se debruçasse sobre o assunto, pois só informação mais ou menos precisa, a nossa juventude pode fazer uma avaliação mais correcta sobre o drama dos timorenses durante os tempos da ocupação e talvez mesmo possamos assim acabar com o desejo de alguns lunáticos em regressarem aos tempos da ocupação.

.

Ex-primeiro-ministro diz que Ramos-Horta aceitou situação

Mari Alkatiri garante tutelar Governo timorense
13.11.2006 - 20h25 Lusa, PUBLICO.PT

O ex-primeiro-ministro timorense, Mari Alkatiri, garante que tutela, através da Fretilin, o Governo liderado por José Ramos-Horta, na sequência do acordo que pôs fim à crise política no país.

"Uma vez por semana, pelo menos, reúno-me com o primeiro-ministro, Ramos-Horta. Esse foi o acordo estabelecido antes da formação deste Governo, que deveria consultar semanalmente com a comissão política da Fretilin, que é presidida por mim", explicou Alkatiri, em declarações à Lusa.

Para o líder do partido maioritário não há equívocos possíveis: “O primeiro-ministro em funções está a chefiar um Governo da Fretilin e eu sou o secretário-geral da Fretilin".

Questionado sobre se esta situação não representa uma limitação da liberdade de actuação do Executivo, Alkatiri afirmou que “qualquer Governo tem tutela, que é a política do partido vencedor" das legislativas.

"Quando Ramos-Horta assumiu as funções, sabia perfeitamente que Governo iria chefiar – um Governo da Fretilin, com membros da Fretilin – e, mesmo assim, aceitou. É neste quadro que tem de trabalhar", sublinhou.

Primeiro-ministro desde a independência, em Maio de 2002, Alkatiri demitiu-se em 26 de Junho deste ano, na sequência da crise política e militar que abalou o país na Primavera passada e depois de ter sido acusado de envolvimento na distribuição de armas a civis – uma acusação que a comissão independente da ONU não confirmou. Ramos-Horta, à data ministro dos Negócios Estrangeiros, acabaria por assumir a chefia do Executivo, já depois de ter passado a tutelar também a pasta da Defesa.

"Tenho ajudado o Governo a funcionar e não estou a fragilizá-lo. Porque se este Governo falhar é um Governo da Fretilin que falha", conclui Alkatiri, que se encontra em Lisboa para efectuar exames médicos.

http://www.publico.clix.pt/shownews.asp?id=1276469
.

Xanana Gusmão exige de novo respostas à FRETILIN

Diário Digital / Lusa 13-11-2006 14:36:00

O Presidente timorense, Xanana Gusmão, voltou hoje a exigir respostas à FRETILIN, na segunda parte de um texto que responde ao documento aprovado, a 30 de Outubro, pelo Comité Central do partido maioritário de Timor-Leste.

Ao longo das 17 páginas do texto em língua portuguesa, enviado à agência Lusa e parcialmente publicado, em tétum, na edição de hoje do diário Suara Timor LoroSae, Xanana Gusmão privilegia o tom irónico e refere-se sempre aos membros do Comité Central da FRETILIN (CCF) como «os senhores doutores».

À semelhança da primeira parte da sua resposta ao documento da FRETILIN, divulgada a 6 de Novembro, Xanana Gusmão exige respostas, designadamente a identidade dos que, segundo o partido maioritário, elaboraram «um plano bem traçado de contra-inteligência», tendo em vista a subversão da ordem constitucional.

«Indiquem-nos, por favor, essas maldosas pessoas!!! O Povo Unido até pode ajudar o CCF a apanhá-las e metê-las em Becora [principal prisão em Timor-Leste], para aprenderem a perceber que a nossa democracia não permite manifestações ... contra o Governo! Eu creio que o povo ficará contente e descansado por, finalmente, castigarmos esses profundamente anti-democráticos e golpistas!!! Mas revelem-nos os nomes por favor», lê-se no texto.

Referindo-se às alegações da FRETILIN (Frente Revolucionária do Timor-Leste Independente) de que as forças armadas timorenses foram aliciadas a participar num golpe contra o governo liderado pelo secretário-geral do partido, Mari Alkatiri, Xanana classifica a acusação como uma «história».

«Deve haver mais histórias, que o Povo desconhece! Peço, imploro e rogo ao CCF para dar instrução partidária à bancada da maioria (no parlamento) para se formar uma Comissão de Notáveis para investigar, o mais cedo possível, esta questão, a fim de pormos fim de uma vez a especulações que surgiram... da análise do CCF», desafia.

A resposta de Xanana Gusmão ao documento do CCF vai já em duas partes, mas o Presidente não quer deixar nada por responder e daí afiançar que está a preparar uma terceira parte, em que abordará os pontos relacionados com a «firmeza da posição do Comando das Falintil-forças de Defesa de Timor-Leste (F-FDTL), na defesa da Constituição e das instituições democraticamente eleitas».

Pelo meio, e em duas ocasiões, Xanana refere-se ao seu futuro político.

Na primeira, em que responde à alegação do CCF sobre o envolvimento de «actores externos» na queda do executivo de Mari Alkatiri, Xanana Gusmão frisa que só dispõe de sete meses para concluir o mandato presidencial e, porque não tem nada a perder, desafia o Comité Central da FRETILIN a identificar esses actores externos.

«Senhores Doutores do CCF, só tenho sete meses para terminar o meu mandato e não tenho nada a perder! Dêem-me os nomes e denunciarei essa conspiração internacional, seja junto do Presidente [norte-americano, George W.]) Bush seja junto do primeiro-ministro [australiano] John Howard! Mas venham os factos, com os respectivos nomes», desafia.

A segunda referência, em que aborda ao de leve uma eventual recusa numa recandidatura presidencial, Xanana Gusmão salienta que a partir de 20 de Maio de 2007, data prevista para a posse do novo chefe de Estado, será «apenas um cidadão ordinário».

«Como depois de terminado o meu mandato, a partir de 20 de Maio de 2007, serei apenas um cidadão ordinário, cujo voto não afecta em nada o exercício democrático dos partidos políticos, não tenho nada a perder, se vamos todos dissecar os pequenos segmentos da crise, onde as relações institucionais foram profundamente abaladas», sublinha.

No seu texto, Xanana Gusmão cita ainda os nomes da actual ministra da Administração Estatal, Ana Pessoa, e do director-geral da Autoridade Bancária de Pagamentos (banco central), Abraão de Vasconcelos, como tendo emitido SMS sobre o papel do Presidente na crise.

Relativamente a Ana Pessoa, acusa-a de ter enviado um SMS com a seguinte redacção: «Viva a imundície da democracia da república de bananas/Xanana».

«Pedi (a Mari Alkatiri) para lhe transmitir que se ela pensou que me magoava com o seu SMS (...), o efeito fora precisamente o contrário, porque só pude exclamar assim: Pobre Ana», escreve.

Quanto a Abraão de Vasconcelos, Xanana Gusmão acusa-o de ter igualmente enviados SMS «a toda a gente», referindo que o Presidente estava implicado num «golpe constitucional».

A crise político-militar desencadeada em Abril passado, que a FRETILIN considera tratar-se do acto mais recente de uma série de acções iniciadas em 2002, aquando da formação do I Governo Constitucional, tendo em vista a subversão da ordem constitucional, é nesta segunda parte do texto uma vez mais referida, e com vários pormenores.

«O Presidente da República, como Órgão de Soberania, não possui serviços de inteligência! É o Governo e o Governo deve admitir que tinha um serviço de informação nacional, incapaz e ineficiente. Pelo menos era o que transparecia antes, durante e depois do período difícil da crise, porque os rumores, propositadamente fabricados ou não, eram a substância das informações», afirma.

A distribuição de armas a civis é igualmente abordada, com Xanana a recordar uma conversa que manteve com Mari Alkatiri a 24 de Maio, no Palácio das Cinzas, sede da Presidência da República.

Enquanto o então ministro dos Negócios Estrangeiros, José Ramos-Horta (que substituiu Alkatiri na chefia do governo em Julho) comunicava ao Corpo Diplomático a decisão de solicitar à Austrália, Malásia, Nova Zelândia e Portugal o envio de forças militares e de polícia, «sussurrei ao primeiro-ministro: Ouvi dizer que o [antigo comandante da resistência Cornélio Gama] L-7 vem aí com muitos civis para se apresentarem às F-FDTL. É isto verdade?».

«E o primeiro-ministro confirmou dizendo É o [brigadeiro-general Taur Matan) Ruak que está a chamar os reservistas. E eu disse: Por favor, diga ao Ruak para não fazer isso, evitemos armar civis. E eu sei que o Senhor Dr. Mari Alkatiri se lembra desta conversa, em sussurros, que tivemos à frente de todo o Corpo Diplomático e a imprensa», escreve Xanana Gusmão.

Após a divulgação do primeiro texto do presidente timorense, a 3 de Novembro, Mari Alkatiri remeteu para mais tarde uma resposta da FRETILIN, mas numa entrevista posterior à Lusa, em Lisboa, considerou «chocante» que Xanana Gusmão tenha criticado aqueles que partiram de Timor-Leste, como foi o seu caso, poucos dias antes da invasão indonésia (7 de Dezembro de 1975).

.

Massacre assinalado sem Xanana Gusmão

Diário de Notícias, 13/11/06

A crise que Timor-Leste atravessa condicionou ontem as comemorações do 15.º aniversário do massacre de Santa Cruz - acção repressiva indonésia que voltou a chamar a atenção do mundo para a situação de ocupação naquela antiga colónia portuguesa.

A ocasião ficou marcada por uma fraca afluência de populares, em relação ao ano passado, mas também de convidados, entre os quais o próprio chefe do Estado timorense, Xanana Gusmão, de acordo com a agência Lusa.

As comemorações iniciaram-se com a celebração da missa, tal como há 15 anos, pelo mesmo padre, actualmente o bispo de Díli, D. Alberto Ricardo da Silva. E prosseguiram com uma marcha em direcção ao cemitério de Santa Cruz, local onde, em 1991, pelo menos 271 pessoas morreram e 382 ficaram feridas. Até hoje continuam desaparecidas outras 250.

As cerimónias realizaram-se de acordo com o programa estabelecido, mas dos discursos previstos apenas se ouviu o do vice-primeiro-ministro, Estanislau da Silva, em representação do chefe do Governo, José Ramos-Horta (de visita a Baucau/Leste do país). Além de Xanana, também não compareceram outros membros do Executivo timorense e embaixadores, tendo a comissão organizadora justificado a fraca afluência com a crise.

As celebrações foram discretamente acompanhadas por efectivos da polícia das Nações Unidas e por militares australianos - no país após a crise que começou em Abril e levou à substituição de Mari Alkatiri à frente do Governo timorense.

No interior do cemitério, três homens com uma fotografia emoldurada prestavam a sua homenagem às vítimas do massacre, mas igualmente a Sebastião Gomes, cujas cerimónias fúnebres, realizadas a 12 de Novembro de 1991, espoletaram a repressão indonésia.

"Eu recebi a carta [de Xanana Gusmão] a 8 [de Novembro] e a 10 fizemos uma reunião da rede clandestina para preparar a manifestação. Na noite anterior ao massacre confirmei que tudo estava preparado", contou à Lusa Gregório Saldanha, o organizador da marcha em homenagem de Sebastião Gomes.

O jovem timorense tinha sido morto no dia 28 de Outubro, durante um ataque à igreja de Motael levado a cabo pelas milícias timorenses pró-integração, que contavam com a presença de agentes da Intel, os serviços de contra-espionagem da Indonésia.

.

Manifestação pela paz gera confrontos

Correio da Manhã, 2006-11-13 - 09:24:00

Pelo menos duas pessoas ficaram feridas quando participavam numa marcha pela paz, esta segunda-feira, em Díli, e que terminou com vários focos de confrontos entre grupos de jovens das regiões leste e do oeste de Timor.
Os dois feridos encontravam-se em Bebonuk, onde dezenas de jovens entraram em confronto atirando pedras e outros objectos, segundo avança esta manhã a rádio 'TSF'.

Os jovens participavam numa manifestação pela paz realizada esta segunda-feira na capital timorense, onde foram lançados apelos à unidade e à reconciliação. A iniciativa, que reuniu milhares de pessoas nas ruas de Díli, foi a primeira do género a realizar-se no território desde o início em Abril da crise político-militar timorense.

As forças da GNR estacionadas em Timor-Leste foram ainda obrigadas a intervir na zona da rotunda de Caicoli e perto do Matadouro, onde se verificaram novos focos de confrontos que rapidamente se resolveram, permitindo a retomada do curso normal da manifestação.

A marcha, que juntou residentes dos bairros de Aimutin, na sua maioria originários do oeste do país, e de Comoro, essencialmente oriundos da região leste de Timor-Leste, terminou com a chegada ao Parlamento Nacional, onde alguns participantes foram ouvidos por um membro do governo timorense.

.

PETITION



TO THE HONOURABLE THE SPEAKER AND MEMBERS OF THE
HOUSE OF REPRESENTATIVES ASSEMBLED IN PARLIAMENT:


The petition of certain citizens of Australians draws to the attention of the House

The UN’s Independent Commission of Inquiry for Timor-Leste report recommends that two escaped prisoners, Major Alfredo Reinado (ex-military leader) and Commander Vicente Railos be prosecuted as they are “reasonably suspected of having committed crimes against life and the person”. These two rebel leaders are still free and are not being held accountable for their alleged crimes. East Timor society remains paralyzed because armed groups, led by men such as these, remain at large.

Your petitioners therefore request the House

To call on the Australian government to order the Australian military command within East Timor to arrest these two fugitives so that they can be bought to trial for their alleged crimes.

NAME ADDRESS SIGNATURE

................................................ .......................................................... ..............................................
................................................ .......................................................... ..............................................
................................................ .......................................................... ..............................................

.

Amy Goodman Recounts the East Timor Massacre 15 Years Ago

Monday, November 13th, 2006

http://www.democracynow.org/article.pl?sid=06/11/13/1517231

This weekend marked the 15th anniversary of the massacre at the Santa Cruz cemetery in East Timor. On November 12th, 1991, Indonesian troops opened fire on a crowd of several thousand unarmed Timorese civilians gathered in Dili. At least 271 people were killed. Journalists Amy Goodman and Allan Nairn witnessed and survived the massacre. We play an excerpt of their award-winning documentary, "Massacre: The Story of East Timor." [includes rush transcript]

The massacre was a turning point in East Timor's struggle for self-determination after decades of Indonesia's brutal occupation. At least 200,000 Timorese were killed - one third of the population - since Indonesia invaded Timor on December 7th, 1975.

Amy Goodman was in East Timor fifteen years ago with journalist Allan Nairn. They witnessed and survived the massacre. This is an excerpt of our documentary, "Massacre: the Story of East Timor."

"Massacre: the Story of East Timor"

WATCH: Stream [64Kb 256Kb] Download: [68MB 154MB]

LISTEN: Stream [Lo Hi] Download: [14MB 28MB]

For further information on the massacre, see etan.org

RUSH TRANSCRIPT
This transcript is available free of charge. However, donations help us provide closed captioning for the deaf and hard of hearing on our TV broadcast. Thank you for your generous contribution.

Donate - $25,$50, $100, more...

AMY GOODMAN: I was in East Timor 15 years ago this weekend with journalist Allan Nairn, and this is a clip of our documentar, Massacre: The Story of East Timor.

AMY GOODMAN: And then came the morning of November 12, the two-week commemoration of Sebastiao’s funeral. A memorial mass and procession were planned to lay flowers on Sebastiao’s grave. After the mass was held at the Moteal, people, young and old, came out into the street, and in a land where public speech and assembly had been forbidden for over a decade, they started chanting. The Timorese then held up banners drawn on bed sheets. They had been prepared for the delegation that never came. The banners called on Indonesia to leave East Timor and said things like “Why the Indonesian army shoot our church?” The Timorese were facing a gauntlet of troops that stretched the length of Dili. It was the boldest act of public protest occupied Timor had ever seen.

ALLAN NAIRN: More and more Timorese joined the procession. They came from huts and schools and offices along the way. And there was this building feeling of exhilaration, as well as fear, among the Timorese. And when they reached the cemetery, the crowd had swelled to maybe 5,000 people. Some went inside to lay flowers on Sebastiao’s grave. Most of the crowd was still outside, and then suddenly, someone looked up, and we saw that marching up along the same route that the Timorese had come came a long column of Indonesian troops, dressed in brown, holding M-16s in front of them, marching in a very slow, deliberate fashion -- hundreds and hundreds of troops, coming straight at the Timorese.

AMY GOODMAN: Allan suggested we walk to the front of the crowd between the soldiers and the Timorese, because although we knew that the army had committed many massacres, we hoped that we, as foreign journalists, could serve as a shield for the Timorese. Standing with headphones on and microphone and camera out in full view, we went and stood in the middle of the road, looking straight at the approaching troops. Behind us, the crowd was hushed as some Timorese tried to turn away, but they were hemmed in by cemetery walls.

ALLAN NAIRN: The soldiers marched straight up to us. They never broke their stride. We were enveloped by the troops, and when they got a few yards past us, within a dozen yards of the Timorese, they raised their rifles to their shoulders all at once, and they opened fire. The Timorese, in an instant, were down, just torn apart by the bullets. The street was covered with bodies, covered with blood. And the soldiers just kept on coming. They poured in, one rank after another. They leaped over the bodies of those who were down. They were aiming and shooting people in the back. I could see their limbs being torn, their bodies exploding. There was blood spurting out into the air. The pop of the bullets, everywhere. And it was very organized, very systematic. The soldiers did not stop. They just kept on shooting until no one was left standing.

AMY GOODMAN: A group of soldiers grabbed my microphone and threw me to the ground, kicking and punching me. At that point, Allan threw himself on top of me, protecting me from further injury. The soldiers then used their rifle butts like baseball bats, beating Allan until they fractured his skull. As we sat on the ground, Allan, covered in blood, a group of soldiers lined up and pointed their M-16s at our heads. They had stripped us of all of our equipment. We just kept shouting, “We're from America!” In the end, they decided not to execute us.

ALLAN NAIRN: The soldiers beat us, but we actually had received privileged treatment. We were still alive. They kept on firing into the Timorese. We were able to get onto a passing civilian truck, went into hiding, but the Timorese, who had been with us there on the cemetery road, most of them were dead.

AMY GOODMAN: Inside the cemetery walls, Max Stahl, a filmmaker on assignment with Yorkshire TV, had had his video camera running.

MAX STAHL: The soldiers began at that point to encircle the entire cemetery. I saw the soldiers as they gradually moved towards the middle, picking out people who were wounded or taking refuge between the tombstones, and when they got to them, they beat them and assembled them in the back of the cemetery. People were stripped to their waists. They had their thumbs tied behind their backs, and they were made to look at the ground. And if they looked up, they were immediately beaten, usually with a rifle butt.

AMY GOODMAN: Max Stahl was filming near a crypt in the middle of the cemetery. Some of the wounded and those too scared to run were huddled inside praying. As Stahl filmed, he buried his videocassettes in a fresh grave. Then he was arrested by the troops.

MAX STAHL: Whilst I was being interrogated, I observed these trucks driving by with more people in them. These people were clearly in a kind of paralysis of fear. They were not able to move. Some of them, at least in the cemetery and, indeed, even in the trucks, when I saw them going by, were barely breathing. And people were that terrified. It's quite often difficult to tell if they're dead or alive.

AMY GOODMAN: After nine hours in custody, Stahl went back to the cemetery under cover of night, dug up his videocassettes and had them smuggled out of the country. Allan Nairn and I had managed to leave East Timor a few hours after the massacre. From a hospital on Guam, we reported what had happened to dozens of newspapers, radio and television outlets around the world.

PACIFICA REPORT: From Washington, this is the Pacifica report for Tuesday, November 12, 1991. A massacre in East Timor. Among those injured were two journalists, including a news editor of Pacifica station WBAI in New York.

AMY GOODMAN: They beat me and dragged me over and started slamming me with rifle butts, and kicks and punches, and then Allan jumped on top of me, and they beat him very badly. But that was the least of what they did. They opened fire on the people, and these were truly defenseless people --

MONTAGE OF WORLD NEWS FOOTAGE: When Indonesian troops opened fire on a crowd -- This is CBC Radio -- The massacre of one hundred unarmed Timorese by the Indonesian military -- Photographs of the bloody massacre during the fight for freedom -- This is the CBS Evening News.

AMY GOODMAN: In the face of the massacre story, even Suharto’s longtime allies were compelled to condemn the killings and came under public pressure to cut back their aid to Indonesia. In Australia, large crowds marched on the Capitol and surrounded Indonesia’s local consulates. The European parliament voted for sanctions against Indonesia, and the European Community later canceled a scheduled trade pact. There were even opened protests inside Indonesia, where student demonstrators were beaten and arrested. Back in the United States, the Bush administration continued to ship weapons to Indonesia.

PRESS SECRETARY: Ladies and gentlemen, the President of the United States.

AMY GOODMAN: The only time President Bush mentioned East Timor publicly was months after the massacre, when asked about it by a Portuguese journalist.

PRESIDENT GEORGE H.W. BUSH: A lot of discussion is going on, on the tragedy in East Timor. We have expressed ourself in terms of the pure human rights part of it. We pride ourselves, and I think properly so, on standing up for human rights, and I think we've made clear to the parties that are interested there the U.S. position. I don't know how it will come out, frankly.

AMY GOODMAN: That position: to call for an increase in US military training aid. It's called IMET, International Military Education and Training. More than 2,600 Indonesian officers have been trained under IMET since 1975. They include those who planned the invasion and have overseen the policy of mass slaughter.

Immediately after the massacre, General Try Soetrisno, the national commander of the Indonesian armed forces, gave a speech to a military gathering. He said of the Timorese who dared to oppose the Indonesian armed forces, “They must be shot,” adding “and we will shoot them.”

Listening to politicians is something Jose Ramos-Horta has been doing for 17 years. He left East Timor at the age of 25, just before Indonesia invaded. He had been sent to the United Nations to plead East Timor’s case. While Ramos-Horta got out of East Timor alive, much of his family has been killed.

JOSE RAMOS-HORTA: I lost one sister and two brothers. The sister, she was 17 when she was killed along with 20 other kids. Two Bronco aircraft nosedive over a village and blew up the school and 20 kids there. One brother was killed when he was captured. Another, we don't know what exactly happened, but he disappeared during a helicopter assault on my village, where he was.

But like me, there are many, many other families, and, in fact, some are even worse. I know families that were totally wiped out, families that I knew, I grew up with, that no longer exist. I know villages, when all my youth I spent there, and when I ask survivors, I’m told that village does no longer exist. It's not on the map.

So, this is the scale of the tragedy that was imposed on East Timor with USA complicity.

AMY GOODMAN: How do you hold out hope? You have been outside the country for 17 years. You have been the representative of East Timor at the United Nations for more than a decade. What gives you any hope?

JOSE RAMOS-HORTA: Well, the past 17 years that I have been engaging in diplomatic struggle, I also have witnessed, and all of us witnessed, empires crumbling. No one thought possible five years ago, ten years ago, that the Soviet Union would disintegrate into independent states or Yugoslavia or the Berlin Wall, democratization in Africa and elsewhere. And Indonesia will follow the same. It is -- it cannot escape the train of democracy. But apart from that, the resistance in East Timor continues at all levels: armed resistance, one, but also cultural, religious -- the entire people are mobilized. And we are very confident. I can state categorically, in the next three-five years, six years, maybe a bit longer, East Timor is going to be independent.

AMY GOODMAN: An excerpt of the documentary, Massacre: The Story of East Timor.

.

Timor-Leste NGOs in solidarity with the victims of Santa Cruz massacre

The 12th of November 1991 the Indonesian army committed a horrendous massacre which took the life of 200 young East-Timorese people. This massacre opened the eyes of the international community about the suffering of the East Timorese people during the Indonesian occupation.

The 12th of November is a historic day for the youth and the people of Timor-Leste because that very day the youth shows its nationalist spirit and its courage against injustice to fight for independence.

Today the 12th of November 2006, we all together with the victims, the families of the victims and the whole East-Timorese people commemorate this historic day. We present our sympathy to the victims who suffered from the massacre. We also give our respect to the youth who died and to the parents who lost their children.

To value this, we are stating the following:

1. We ask the whole East-Timorese people especially the youth:
a. Continue to plant and grow the spirit of nationalism, national unity, solidarity and fraternity from the heroes of 12th of November, to build together our nation of Timor-Leste.
b. To take part and contribute to the nation development process according to everyone's capacity like the heroes of our beloved country.
c. To follow the nationalist spirit of the heroes of 12th of November who wanted their freedom from other people's rule.

2. We ask to the UN Mission in Timor-Leste:
a. To implement the justice process for the criminals who have been involved in serious crimes in Timor-Leste including the Santa Cruz massacre.
b. Listen to what the victims and the families of the victims have to say. A fair, credible and impartial tribunal should be established for the cases of human rights violation during the illegal Indonesian occupation.

3. To the government of Timor-Leste:
a. Enforce law and order in effect in Timor-Leste and the human rights international laws which have been ratified by Timor-Leste
b. To confirm the State of rights and get rid of impunity.
c. The reconciliation policy can't stop the justice for the victims and their families.
d. There should be a will to find the truth about the graves of the victims of the 12th of November.
e. Attention should be given to the victims of 12th of November who survived
f. Create work camps and activities for the youth in order to include them in the nation development process.

4. To the Indonesian government:
a. Show where are the graves of the victims of the 12th of November 1991 to return them to their families so that they can bury them according to the Timor-Leste traditions.
b. To take responsibility towards the victims of the 12th of November who survived the massacre and to the families who lost their members.

Viva joventude feto no mane nebe'e mak mate tan atu liberta povo no mos viva ba joven sira nebe'e kaer nafatin Unidade Nasional hodi dezenvolve ita nia rai doben Timor Leste.

Media & Communication Division
FONGTIL

.

ARTIGO DE XANANA GUSMÃO, NO STL, em Tetum - 2ª Parte

Teoria Kona-ba Konspirasaun (2-Hotu)

Hau agora bele fiar ona, katak Sr. Dr. Mari Alkatiri sei ba hateten ba CCF katak buat hirak ne'e hotu nunka akontese!
Saida maka hakarak hetan ho sujestoens imbesís (opiniaun ne'ebé aat no beiktén nian) hosi Prezidente Repúblika?

Atu tau interese ás Governu no maioria parlamentar nian ba iha interese Igreja no partidu opozisaun nia okos? Ou atu hamenus tiha tensaun no loke dalan atu hetan alternativa ruma ka opsaun ruma hodi rezolve problema, ou pelu menus, bele entende no simu malu mezmuke iha ideia diferente.

Bele prova ba, karik hakarak koko, maibé tenke tau faktu hotu-hotu halo loloos!

Iha ka lae atór internu balu, iha manifestasaun Igreja nian? Karik maka Amu Bispu na'in rua! Sira mesak ka hamutuk ho Sr. Padre Filomeno Jacob ho Sra.Fernanda Borges? Karik Pe. Filomeno Jacob ho Sra. Fernanda Borges ba hakbesik F-FDTL sira atu husu sira halo golpe?

Di'ak liu Srs. Doutor sira hosi CCF (Kongresu fulan Maiu tinan 2006) loke no tau hotu imi nia karta iha meza leten!

Iha kalae atór hosi li'ur? Núnsiu Apostóliku iha tempu ne'ebá halo omilia/esplikasaun ida ne'ebé ema barak kritika! Maibé ita hotu hatene ona kona-ba desizaun Vatikanu nian! Keta ida maka ex-embaixadór Amerikanu Rees, ne'ebé ema haree nia hasai retratu hamutuk ho manifestante sira? Entaun di'ak liu prova ona ba kona-ba intensaun halo golpe!

Povu labele kontinua moris ho fantazma (lalatak aat) golpe nian!

7. Sétimu argumentu kona-ba "Manifestasaun Petisionáriu sira iha fulan Abril 2006".

Dala ida tán Komité Sentrál Fretilin nian, hatudu duni kbiit boot tebes atu fila hotu tiha faktus barak hodi favorese liután nia, atu nune'e bele tau fali nia an hanesan vítima ida ke térus liu hotu durante krize laran, ida ne'e maka reflete duni grau ho intensidade valór tomak ne'ebé nia membru sira hotu simu.

Dala ida tán, distintu membru CCF sira, ne'ebé hili tuir lei iha kongresu fulan Maiu tinan 2006, konfunde fali konsekuénsia ida ho nia kauza.

Hau fiar katak iha membru CCF nian ne'ebé sei foun, tan ne'e sira lahatene faktu balun, maibé hau hakfodak liután tanba Sr. Dr. José Manuel Fernandes, (uluk hanesan Vise–Prezidente Komisaun Investigasaun ida, iha tinan 2004), Sr. Dr. Roque Rodrigues (uluk membru Komisaun Investigasaun ne'e hotu nian, hanesan reprezentante Governu nian, no kaer mos funsaun hanesan Sekretáriu Defeza), Sra. Dra. Ana Pessoa (maka hanesan Prezidente Komisaun Notáveis ),Sr. Lu Olo (Prezidente Parlamentu Nasionál ne'ebé simu ona relatóriu komisaun 2004), no Sr. Dr. Mari Alkatiri, sira ne'e hotu haluha tiha katak Komisaun Órgaun Soberania nian halo ona investigasaun kona-ba instituisaun F-FDTL hodi aprezenta ona rekomendasaun lubuk ida ba Primeiru Governu Konstitusionál, ne'ebé hili demokratikamente iha eleisaun ba Asembleia Konstituinte, iha fulan Agostu 2001.

Hau fiar katak CCF husu tiha ona ba nia Governu, karik instituisaun hirak ne'ebé kompetente ka (inkompetente) halo ona buat ruma hodi hatán ba problema boot balun, ne'ebé hetan ona iha F-FDTL nia laran.

Komisaun aprezenta tiha ona nia relatóriu iha fulan Agostu tinan 2004, no halo rekomendasaun ho objetivu ida de'it: "Ajuda instituisaun ida ne'ebé pertense ba ita hotu, pertense ba Estadu no pertense ba Povu, (i la'ós pertense fali ba Fretilin), atu hodi rezolve problema oioin ne'ebé sira hasoru, hanesan apoiu importante tebes hodi hadi'a liután sira nia instituisaun ho profisionalizmu.

CCF lahanoin katak espulsaun iha tinan 2005 ba membru F-FDTL na'in 42, tan de'it ba la halo tuir rekomendasaun kona-ba sistema selu saláriu, buat ida ke devia selu kedas ba militár sira nia família, liuliu ba sira ne'ebé hela iha Timor Loromonu.

Hau fiar metin katak Prezidente Partidu, Sr. Lu Olo, lahetan informasaun loloos nian hosi membru CCF nian no ex-Ministru Defeza, katak hau maka harii Komisaun, hafoin petisionáriu grupu uluk nian sai tiha. Buat ida ne'ebé hau halo maka husu ba disitintu Deputadu rua, Sr. Gregório Saldanha ho Sr. Paulo Assis, nu'udár mós membru Conselho Superior de Defesa e Segurança, atu sai hanesan observadór prosesu investigasaun ida ne'ebé Komisaun interna ida, Major Koliati maka lidera, sei halo. Membru hosi CCF nian rasik, Sr. Dr. Roque Rodrigues, maka lasimu hau nia ideia atau distintu deputadu na'in rua ne'e kaer Komisaun, tanba tuir nia hanoin "hanesan hadau fali autoridade hosi Komandu F-FDTL nian".

Hau fiar katak membru CCF Sr. Dr.Roque Rodrigues lafó informasaun ba CCF, ne'ebé loloos nian no kompletu, kona-ba reuniaun ida ne'ebé hala'o durante oras tolu ho balu laran, ne'ebé hau halo ho Sr. ne'e nu'udár Minsitru Defesa, hamutuk ho Koronel Lere, no mós distintu deputadu na'i n rua ne'e i hau hatene katak ida hanesan mós membru CCF nian.

Hau fiar metin katak CCF lahatene katak Prezidente Repúblika halo ona buat hotu ne'ebé nia bele halo, atu rezolve halo di'ak problema hirak ne'e, i sei hela tan to'o kalan boot ho Koronel Lere, atau bele buka hamaus Petisionáriu sira atu fila ba Kuartél.

Kestaun ne'ebé koloka, maka kona-ba solusaun atu hasai (duni sai sira) iha ne'ebá kedas, buat ida ke fásil liu! Hau mós lahaluha buat ne'ebé TNI sira hatete katak: karik soldadu Indonézia ida Falintil sira oho, maka na'in atus ida sei mai kedas troka nia! Bainhira hanoin kona-ba númeru ka ema na'in hira, maka solusaun fásil liu nian, maka atu hatete ba sira katak: Imi ba ona imi nia uman! Festa hotu ona!

Nu'udár xefe Estadu, hau ladevia simples demais iha rasiosíniu (hanoin) ida ne'e! Tanba hau mós uluk hanesan Prezidente Komisaun ba órgaun Soberania hotu, iha tinan 2004, liutiha akontesimentu iha Lospalos, ne'ebé nia rezultadu maka hanesan rekomendasaun atu fó liu atensaun ba ita nia Forsa sira, atu nune'e labele husik sira monu ba rai ku'ak tanba ita lae haree sira! Tanba hau informa tiha ona, tinan liu bá, ba Conselho Superior de Defesa e Seguransa, kona-ba ema barak laran ladun kontente iha forsa sira nia leet, buat ida ne'ebé bele halo instituisaun monu. Nu'udár Xefe Estadu hau devia halo buat hotu atu hetan solusaun, antesde hola desizaun drástika (lais no todan nian) hanesan duni sai ka hasai fásil hela ema hosi servisu.

Hau fiar katak CCF lanaliza, ho izensaun (ho laran mós no tuir lialoos) kona-ba asuntu importante ida ne'e, haree ba situasaun be mosu iha Metinaru, wainhira Petisionáriu sira fila ona. Hau hateten, "ho izensaun", tanba kestaun ne'ebé koloka la'ós atu "defende fali petisionáriu sira" ka " fó apoiu ba petisionáriu sira", maibé atu "fó ajuda di'ak liu nian ba FDTL, hodi bele jere ka rezolve rasik ho maturidade, nia problema internu tomak."

Prezidente Partidu, Sr. Lu Olo, haluha tiha informa ba CCF katak iha Parlamentu Nasionál, Partidu sira seluk halo pedidu atu hatama mós iha ajenda, hodi halo diskusaun mesak ida kona-ba problema ne'e, tanba bele mós husu intervensaun hosi Parlamentu Nasionál atu hodi hetan solusaun ida ke justa no ekilibrada (todan hanesan). Hau fiar katak Señor Prezidente Partidu istóriku ne'e nian, lahalo buat hirak ne'e, hanesan, lainforma ba CCF, tanba karik hanesan fali atu rekoñese katak nia nunka hakarak rona no atende pedidu hirak ne'e i tenke rekoñese mós katak distintu membru sira hosi CCF ne'ebé tuur iha Parlamentu Nasionál, defende fali katak Parlamentu Nasionál ladevia interfere (mete) iha asuntu ida ke militar nian no kona-ba ba disiplina Forsa nian.

Embora ita gosta dramatiza (halo ema hakfodak liután, tanba buat ruma ladi'ak) asuntu kona-ba lakon ona soberania, maibé ita nia Forsa Armada sira sei bele kaer ba Lei Orgánika ida ne'ebé iha nia Artigu 8º., hatete katak órgaun Estadu nian hirak ne'ebé hanesan responsável direktu ba F-FDTL maka tuir mai ne'e:

a. Prezidente.

b. Parlamentu Nasionál.

c. Governu

d. Komandu Forsa nian rasik (F-FDTL).

Señor doutór sira, nu'udár membru Parlamentu Nasionál nian, karik sei hanoin hela serimónia ida ne'ebé foin daudaun halo kona-ba Abertura Sesaun Lejislativa ba dala-ikus nian, iha ne'e deputadu hosi bankada partidu sira seluk fó hanoin katak, bankada maioria rejeita (lakohi simu/hakribi) hela de'it nune'e mós Prezidente Parlamentu rasik nunka hakarak tau iha ajenda, pedidu ida ba Parlamentu Nasionál atu bele mós debrusa (koalia ka dada-lia) kona-ba asuntu Forsa Armada sira nian, tanba nu'udár instituisaun Estadu nian, merese no presiza duni apoiu no atensaun tomak.

Apoia lasignifika katak atu satisfaz ka agrada (halo ema haksolok no gosta)!Apoia signifika ajuda ema rezolve problema hirak ne'ebé sira nia Instituisaun hasoru, tanba sira mesak labele. Maibé wainhira apoia ne'e hanesan fali atu hodi taka ka hamoos liutiha salan ne'ebé karik instituisaun halo, entaun nia rezultadu sei sai hanesan "estraga (halo sai aat),desmorona (sobu, halo monu) enterra (hakoi) instituisaun ida ne'e duni.

I buat ida ne'e maka akontese duni, hosi parte Fretilin nian, hosi Governu no parte bankada maioria Parlementu nian!

Sekretáriu-Jerál Partidu nian afirma (dehan) katak iha okaziaun barak (dala barak) F-FDTL "besik/metin liu fali" (vinkulada) ba Prezidente Repúblika nian! Hau lahatene loos, nia hatete buat hirak ne'e ho sarkazmu (goza,soe-lia) ka tanba injenuidade (inosente, sala-laek)!

Prezidente Repúblika nian, halo duni vizita servisu nian iha kuartél, iha prosesu investigasaun laran, iha tinan 2004 no halo mós primeira vizita ofisiál, nu'udár Komandante Supremu (tuir Konstituisaun), ba iha kuartél-jerál iha Tasi-Tolu, iha tinan 2005.


Nu'udár Ministru Defeza nian, membru CCF ida, ne'ebé iha tinan 5 laran hela metin iha Komandante Forsa nia uman, entaun impresionante tebes (halo laran hakfodak no admira tebes) rona ema hatete katak F-FDTL "vinkulada"(besik liu) liu ba Prezidente Repúblika. Hatene katak Komandante Forsa Armada mós ema konvida beibeik ba tuir reuniaun hirak ne'ebé Konsellu Ministru sira halo no reuniaun seluk tán kona-ba asuntu defeza ho seguransa ho Primeiru Ministru, maka tenke iha duni doze umor boot (gosta halimar no brani goza, halo ema hamnasa) atu nune'e bele hatete katak Prezidente mesak maka bele iha "vínkulu"/ligasaun ho F-FDTL. Presiza hanoin katak, hahú fulan Fevereiru tinan 2001, eis-Komandante Falintil sai loos ona hosi Forsa, hatama tuir programa FREP, banku mundiál nian, hodi simu osan dólar amerikanu $500 atu ajuda reinsersaun (fila ikas fali) ba iha nia sosiedade/komunidade laran.

Ita nia Paíz/Nasaun ne'e kala tenke entrega duni ba doutór boot CCF nian, hodi halo tuir sira nia análize polítika ne'ebé magnífiku (furak, kapaz no wa'in tebes)!

Maibé buat balun sira seidauk hatete! Tanba presiza dehan ba CCF katak, kona-ba manifestasaun Petisionáriu sira nian, buat ne'ebé konsekuénsia (sai hosi halo polítika aat no sala nian kona-ba rezolve problema) halo sai fali kauza. Kauza ida ne'ebé! Maka Prova halo konspirasaun no koko halo golpe, kauza ba "kaos no ingovernabilidade" (situasaun susar, sabraut no lahatene ukun) hosi Primeiru Governu Konstitusionál, ne'ebé hili demokratikamente iha eleisaun ba Asembleia Konstituinte, iha fulan Agostu 2001!

Hau hanoin katak Sekretáriu-Jerál Partidu nian lainforma ba CCF, pelu menus, kona-ba kestaun (lia,asuntu) ida ke hau haree hanesan krusiál/importante tebes ba problema ne'e.

Hau lanega katak Governu haka'as duni an atu bele rezolve problema petisionáriu sira nian. Antesde ba Portugal, iha fulan Marsu, ba asiste tomada de pose (pelantikan) Prezidente Cavaco Silva, hau hasoru malu ho Primeiru Ministru i tenta esplika katak termu (lia fuan) loro Sa'e no Loromonu ne'e hanesan de'it kapa ida atu hodi taka problema internu barak instituisaun Forsa hasoru, ne'ebé tenke buka rezolve, hau mós husu nia bons ofísius (halo nia knaar no uza nia kbiit tomak), tanba, karik husik nune'e nafatin, maka sei bele lori konsekuénsia grave barak ba estabilidade nasionál ho impaktu negativu ba Unidade Nasionál.

Primeiru Ministru agradese tebes ba "konfiansa ne'ebé hau iha ba nia" hodi promete atu halo buat hotu ne'ebé nia bele halo atu hetan solusaun. Hau mós bá ho laran metin ba Portugal, mezmuke hau hakarak liu atu hela nafatin iha Paíz ne'e atu ajuda hetan solusaun ida ke justa no ekilibrada.

Iha Lisboa, hau hatene hosi internet, katak Primeiru ministru deklara ona katak "nia labele duni rezolve problema ne'e" tanba petisaun la hato'o rasik ba nia". Loron hirak tuir mai komunikadu ida mai hosi Komandu hatete katak hasai tiha ona Petisionáriu sira hotu.Primeiru Ministru apoia desizaun ne'e, hafoin Prezidente Fretilin mai kedas dehan ba imprensa katak " Prezidente Repúblika" mós laiha kbiit atu muda desizaun ida ne'e", liafuan hanesan hato'o hosi sira seluk, karik, liuliu hosi membru CCF sira rasik.

Hanesan fali atu koko malu/koko forsa hodi haree sé maka iha liu kompeténsia (kbiit ho direitu) atu foti desizaun, entre Órgaun Soberania hirak ne'ebé iha!

Hau husu ba hau nia an rasik, motivu ka razaun saida nian maka halo entidade (ulun boot) Estadu nian hadau malu koalia kona-ba kestaun F-FDTL nian ne'e, jenuínu duni (ho laran no neon moos duni), katak, atu ajuda rezolve duni problema! Ka, keta iha fali interese barak haksumik (subar) hela, tan ne'e maka balun lailais lós hola pozisaun hodi defende instituisaun militár?

Hau ema Loro Sa'e, hau duni maka reorganiza Forsa sira, hau mós maka reorganiza Rezisténsia! Keta ema barak entende/kompreende fali katak hau nia esforsu atu rezolve problema hirak ne'e, tanba buka atu proteje fali petisionáriu sira? Tan de'it sira haruka petisaun ba hau mesak? Keta ema barak halo tiha ona konkluzaun katak hau proteje (haree no bali halo di'ak) petisionáriu sira, tanba sira hau nia família maluk, selae mós, karik petisionáriu sira maka "hau nia forsa"?

Hau hatene katak CCF, ne'ebe ema hili demokratikamente, lejítima no transparentemente (tuir demokrasi, tuir lei no nakloek, lasubar) iha Kongresu halo iha fulan Maiu tinan 2006, labele konsidera/haree netik kestaun hirak ne'e, tanba labele simu duni atu submete (tau iha okos) interese Partidu nian ne'ebé supremu tebes (boot no ás liu hotu) halo tuir fali indivíduu (ema mesak ida), hanesan Prezidente Repúblika nia hakarak!

Hau to'o hosi Lisboa halo kedas Mensajen ida ba Nasaun tomak, tan ne'e ema duun katak hau maka tau ahi ba rastillu (fiu nakonu hó kilat rahun/pólvora) i tanba ne'e maka (hau prontu atu bá tribunal hodi hatán, no mós ba buat seluk tán karik hau halo nu'udár Prezidente Repúblika)!

Entretantu, buka namanas hela solusaun, ida maka atu fó insentivu (osan ka buat ruma...) ba petisionáriu sira. Maibé molok atu implementa (hala'o) programa atu fó asisténsia ne'e, hau bolu atensaun ba Primeiru Ministru kona-ba desizaun hasai ema ne'e, tanba seidauk tuir prosesu legál ida, tanba la basta/lato'o Komandu deklara de'it ba imprensa. Ba ida ne'e, hau husu ho hakraik an ba Primeiru Ministru atu haree mós kona-ba saláriu (osan kolen nian), tanba sira sei iha direitu, tanba seidaun iha baze lagál ida atu sira lebele simu, ne'ebé, Primeiru Ministru mós garante ona katak laiha problema barak i nia sei rezolve no hakotu lailais prosesu ne'e.

Sai hosi hau nia gabinete (servisu fatin), Primeiru Ministru deklara fali ba imprensa katak petisionáriu sira lalika mehi katak sei simu fali sira nia saláriu. Kuandu (wainhira) hau lee iha jornál, iha loron ida tuir kedas, hau hakfodak tebes tanba vontade boot ne'ebé hatudu mai hau, atu haka'as an hatún tiha tensaun ne'ebé aumenta ba beibeik, iha de'it minutu balu laran, muda fali tiha ona. Bainhira hau husu ba Señor Dr. Mari Alkatiri, nia dehan katak, nia reaje de'ti hasoru deklarasaun Gastão Salsinha nian ne'ebé hatete katak sira lasai hosi kuartél Jerál, tanba osan, maibé atu obriga korriji/hadi'a salan/errus hirak ne'ebé halo iha instituisaun Forsa laran.

Ema hotu hatene katak sei iha manifestasaun, tanba grupu ne'e komunika/fó hatene ona ba instánsia hirak ne'ebé kompetente.

Iha primeiru dia halo manifestasaun, iha kedan dadér-sán, delegasaun ida hetan audiénsia ho Primeiru Ministru. Señor Dr.Antonino Bianco, membru CCF nian, fó sai kedas komunikadu ida hodi hatete: " Loos ona, agora duni, maka Primeiru Ministru bele rezolve problema, tanba, foin primeira vez, maka nia simu ofisialmente petisaun ne'e".

Hau hakfodak maibé, sai hakfodak liután, wainhira iha oras lubun ida tuir mai, hau mós simu delegasaun ne'e, loke envelope ne'ebé sira entrega hodi lee buat ne'ebé hakerek. Afinál la'ós petisaun, maibé ejizénsia barak lós, ne'ebé, hosi parte grupu Gastão Salsinha nian, susar atu simu.Hau hanoin, afinál, ita halimar hela de'it ho ita nia kompeténsia oioin, atu hatudu se maka bele halo liu, sé maka bele hola desizaun (hakotu lia) s'e maka labele.

Hau hakarak hatete ho maka'as liután (friza) iha ne'e katak, hasai tiha CCF no partidu istóriku nia emar tomak, maka laiha ema seluk maka fiar istória ne'ebé Prezidente Partidu ka Prezidente Parlamentu Nasionál, Señor Lu Olo fabrika (halo/inventa), katak delegasaun petisionáriu sira mai entrega fali ba nia surat hosi Partidu ida nian ne'ebé tuir loloos haruka mai hau, einvezde, fó dokumentu reivindikasaun (buat ne'ebé ita husu ka hakarak ema tenke halo tuir) grupu petisionáriu nian. Envelope ida ne'e, bolu xefe bankada sira hotu mai haree hanesan testemuña maibé laiha buat ida hakerek iha laran. Doutór sira Fretilin nian ne'ebé tuur iha Parlamentu Nasionál haluha tiha atu hakerek netik tán liafuan ruma hanesan " Ba Exelénsia, Sr. Prezidente Parlamentu Nasionál nian" hanesan mós grupu petisionáriu halo iha sira nia envelope wainhira haruka ba Primeiru Ministru no ba Prezidente Tribunál Rekursu i mós ba hau.

Hau lahatene lós atu tau naran oinsá, katak ne'e maka kontra-intelijénsia ka kontra-informasaun. Buat ida maka hau iha serteza: intelijente, ladun iha relasaun karik.Presiza liután maka esperteza (matenek no espertu) uitoan!

Bainhira Primeiru Governu Konstitusionál, ne'ebé hili demokratikamente iha eleisaun ba Asembleia Konstituinte, iha fulan Agostu tinan 2001, anunsia (fó sai) kona-ba formasaun Komisaun Notáveis (membru CCF, Dra. Ana Pessoa maka kaer/Prezidente), Prezidente Partidu, Sr. Lu Olo, rezolve kedas halo Rezolusaun ida iha Parlamentu Nasionál hodi fó apoiu tomak!

Iha ne'e, maka bele haré katak automatikamente laiha ona kestaun kona-ba interferénsia (tau kanuru tohar/tama tán,ema labolu...) iha asuntu hirak ne'ebé internu, institusionál, militár no displinar F-FDTL nian!Tanba Fretilin deside tiha ona atu sei lahalo tán interferénsia ida, sa'tán membru CCF nian rasik maka sei kaer Komisaun ne'e!

Komisaun ne'e atu halo saida? Valida ka reforsa tán desizaun expulsaun (hasai ka duni sai) uluk nian? Lalika lakon tempu, tanba expulsa tiha ona sira…hori kedan loron 1 fulan Marsu tinan 2006 liu bá.

Atu averigua (buka hatene) motivu oioin kona-ba petisaun? Nusá lahalo uluk kedas, atu evita buat hotu monu naksobu rahun (desmorona), hanesan akontese tiha ona!

Keta atu hatudu katak iha duni salan ruma iha F-FDTL laran? Karik nune'e duni, hau husu, tau tiha iha ne'be' imi nia respeitu ba eroi (aswa'in) sira? Entaun Komisaun seidauk aprende katak Prezidente Repúblika maka provoka fali buat aat hirak ne'e hotu, tanba laiha respeitu ba eroi libertasaun Pátria nian hotu? Entaun Komisaun haluha tiha ona afirmasaun (liafuan ne'ebe hatete) hosi Prezidente Partidu, Señor Lu Olo, ne'ebé mai defende kedan Falintil, tanba Fretilin maka harii/forma Falintil?

Komisaun agora lata'uk, ema atu akuza (duun) imi tanba dezonra (estraga naran no fama) ema Aswa'in sira nian? Entau Komisaun haluha tiha ona katak Partidu deklara ona katak sesé maka ofende (hatete/halo aat) Falintil, ne'e hanesan ofende mós Fretilin, tanba Fretilin maka harii no hakiak Falintil?

S'e maka bele hatán lia hirak ne'e, maka membru CCF ida ne'ebé nu'udár Prezidente Komisaun Notáveis! Buat ne'ebé hau bele haree ona maka Komisaun sei hatete katak, halo tuir Regulamentu No. 2001/12 UNTAET nian, maka desizaun expulsaun maka justu liu hotu. Karik nune'e duni, lalika lakon tempu tán! Di'ak liu membru CCF ka Prezidente Komisaun Notáveis ne'e, komesa ona ba kuida ka haré STAE hodi prepara an ba eleisaun oin mai.

Ikus mai, kaer ba argumentu "manifestasaun petisionáriu sira nian", CCF fila hotu tiha faktu hirak ne'ebé iha.

Hau hein katak Komisaun Notáveis sira bele hatudu ho pormenor (hotu kedas) ba Povu tomak bele hatene, kona-ba kospirasaun no golpe, karik sira hetan informasaun hosi militár sira iha F-FDTL.

Tanba hau mós labele ejize ba entidade istóriku sira, hau tenke respeita sira, tanba ne'e, hodi povu nia naran, povu ida ke hili hau ata demokratikamente iha fulan Abril 2002, atu sai Prezidente Repúblika, maka hau mai harohan, reza no husu ba Komité Sentrál Fretilin nian atau aprezenta ho detalles/pormenores hotu, kona-ba planu golpe no konspirasaun ne'ebé halo ona, hodi hatudu mós atór (pelaku) sira hotu nia naran, hosi laran no hosi li'ur.

Nune'e de'it maka Povu bele hakmatek ona, tanba atu defende soberania presiza tebes duni sobu tiha rede makiavélika (aat) ida ne'ebé halo ema lakon respeitu ba "orden konstitusionál demokrátika" hodi haburas tán asaun aat no hatudu "karáter(hahalok) anti-demokrátiu no golpista" kontra Primeiru Gobernu Konstitusionál, ne'ebé hili demokratikamente iha eleisaun ba Asembleia Konstituinte, iha loron 30 Agostu tinan 2001.

Argumentu ba dala-ikus nian sei kona-ba "Krize atuál (ohin loron nian)". Hau husu autorizasaun/lisensa ba imi hotu, atu aborda (koalia kona ba) asuntu ne'e, loron tuir mai, tanba iha relasaun ho dekumentu tomak CCF nian.

(iha edisaun tuir mai, hau sei koalia kona-ba parte/pasajen seluk dokumentu nian hanesan, " Iha tinan haat ne'e laran, planu kontra-intelijénsia ida ke trasa/prepara halo di'ak loos, impelmenta daudaun ona...").


Dili,... Novembru 2006.

Prezidente Repúblika, Kay Rala Xanana Gusmão.

.

NOTA: Agradecemos que se alguém tiver a versão em português, nos mande por email.

ETAN: no 15º Aniversário do massacre de Timor a rede de direitos apela por justiça

Newswire Services

Novembro 11, 2006
A ETAN apela à Administração, ao novo Congresso para apoiar um Tribunal Internacional.

No décimo quinto aniversário do infame massacre no Cemitério de Santa Cruz em Timor-Leste, a East Timor and Indonesia Action Network (ETAN) pediu justiça para as suas vítimas e para as suas famílias, bem como para muitos outros mortos e vitimados durante a invasão e a ocupação do território pela Indonésia de 1975 a 1999. O massacre de 1991 – testemunhado e filmado por jornalistas estrangeiros – foi um ponto de viragem na luta de Timor-Leste pela auto-determinação.

“Timor-Leste é agora independente, mas o seu povo não pode ultrapassar o seu passado trágico enquanto não houver responsabilização por décadas de violações sistemáticas dos direitos humanos pelos militares Indonésios,” disseJohn M. Miller, Coordenador Nacional do ETAN. “Esta impunidade de facto tem hoje um impacto em Timor-Leste, contribuindo para a crise de segurança corrente que forçou metade dos residentes da capital a saírem das suas casas. O ETAN não descansará enquando não se fizer justiça.”

“Apelamos ao novo Congresso para actuar em direcção à responsabilização e à justiça, para se mover para além do trabalho de boca da administração Bush para apoiar um tribunal internacional para julgar os crimes contra a humanidade cometidos em Timor-Leste,” disse Miller. “O Congresso deve responder às recomendações da comissão da verdade e da reconciliação de Timor-Leste, especialmente a que advoga um tribunal, reparações e restrições à assistência aos militares da Indonésia. Ao fazê-lo, o Congresso demonstrará o seu compromisso com os direitos humanos e começará a reparar os anos de apoio activo dos USA à ocupação ilegal e brutal de Timor-Leste pela Indonésia,” acrescentou Miller.

”Neste aniversario importante, juntamo-nos outra vez aos Timorenses apelando aos USA e à comunidade internacional para perseguir com seriedade os generais Indonésios e os líderes políticos que organizaram e dirigiram crimes numerosos durante os 24 anos da ocupação ilegal. A única maneira de acabar com a impunidade é com um tribunal internacional credível,” disseMiller.


“Depois de sete anos e de numerosos processos, nem a Indonésia, Timor-Leste ou a ONU exibiram a vontade política necessária para alcançar a responsabilização,” disse Miller. “Infelizmente, esta impunidade leva alguns em Timor-Leste a acreditarem que não serão responsabilizados quando cometem crimes violentos e algumas vezes motivam retaliações violentas por vítimas que não esperam reparação do sistema legal.”

Fundo de paisagem

Em 12 de Novembro de1991, tropas Indonésias abriram fogo num cortejo funerário que se tinha transformado numa manifestação pacífica pró-independência no cemitério de Santa Cruz em Dili, a capital de Timor-Leste. Mais de 270, a maioria jovens Timorenses foram assassinados. Este massacre, ao contrário de muitos outros cometidos durante os 24 anos de ocupação da Indonésia, foi testemunhado por jornalistas internacionais, cujos filmes e fotos foram mostrados em todo o mundo. O massacre de Santa Cruz galvanizou o apoio internacional a Timor-Leste e foi o catalisador para acção no congresso para obstruir a passagem de armas e de outra assistência dos USA para as forças de segurança da Indonésia.

Durante mais de duas décadas de ocupação de Timor-Leste, soldados Indonésios cometeram com impunidade crimes sérios, tirando mais de 100,000 vidas Timorenses e torturando e deslocando um número incontável de outros.

A Comissão de Acolhimento, Verdade e Reconciliação de Timor-Leste investigou e documentou as experiências da nova nação durante a ocupação. A Comissão recomendou o estabelecimento de um tribunal penal internacional e também advogou que países (incluindo os USA) que apoiaram a ocupação e corporações que venderam armas à Indonésia durante esse período pagassem reparações às vítimas. A comissão apelou à comunidade internacional para não apoiar os militares da Indonésia até serem adequadamente reformados e respeitarem os direitos humanos.

O ETAN foi formado em reacção ao massacre de Santa Cruz. A organização com base nos USA advoga a democracia, justiça e direitos humanos para Timor-Leste e Indonésia.

Para mais informação sobre o massacre ver http://etan.org/timor/SntaCRUZ.htm ou ver o web site do ETAN: http://www.etan.org.
.

De um leitor

Tradução da Margarida.

Comentário no post "UN increases patrols in E Timor":

Não tenham dúvidas. Houve e está em curso uma conspiração para desestabilizar Timor-Leste e é apoiada por aqueles cujos interesses se tornaram firmemente ligados com os pró-integracionistas ae as milícias Indonésias. Como exemplos, Fernando "Lasama" Araújo na sua entrevista com John Martinkus admitiu ter coordenado e conjuntamente organizado as “manifestações” em Junho de 2006 com o antigo (quem sabe se não é ainda) membro do Kopassus Indonésio Rui Lopes da cidade fronteiriça de Suai. Disse sobre isso, "temos fins e objectivos comuns ". É também em casa do Sr Lopes que o fugitivo da justiça e escapado da prisão e antigo membro das F-FDTL Major Alfredo Reinado (que foi acusado criminalmente) tem estado escondido desde o mês passado.

Alfredo, não esqueçamos, tem ligações imaculadas com os militares indonésios, incluindo o Kopassus.

Rui lopes disse no mesmo documentário de Martinkus, "estamos prontos para morrer e para matar " durante a manifestação.

O Tenente Coronel Falur Rate Laek das F-FDTL relatou que dois Timorenses o foram ver pedindo-lhe para organizar um golpe contra Alaktiri. Toda a gente em Dili sabe quem foram essas pessoas.... antigos lacaios Indonésios. Railos, um outro criminoso desta crise e um golpista escondeu-se e continua escondido na plantação de café de Mário Carrascalão, antigo governador durante o tempo dos Indonésios e antigo conselheiro especial do ditador general Suharto. Foi onde a Four Corners o entrevistou e ao seu grupo de criminosos.

Lasama e Lucas da Costa (ambos líderes do PD) encontraram-se activamente com Railos e Alfredo e Tara e outros durante o ponto alto da crise.

Os factos acima (relatados) são do domínio público. Reparem agora na definição de conspiração. É isto ou não uma “conspiração”? Mais de uma pessoa trabalharem em concerto e em colaboração para atingir um propósito específico ou geral? Reparem nos factos crus, depois virem-se para a especulação e respondam por vocês próprios.
.

Notícias - traduzidas pela Margarida

CounterPunch – Edição de fim-de-semana Novembro 11 / 12, 2006

Quinze anos depois: As vítimas do massacre de Timor-Leste continuam à espera de justiça

Por BEN TERRALL e JOHN M. MILLER

Este 12 de Novembro marca o 15º aniversário do massacre no Cemitério de Santa Cruz em Dili, Timor-Leste, de 1991.

Nesse dia, militares Indonésios mataram pelo menos 271 civis Timorenses que estavam numa marcha não violenta a exigir um referendo supervisionado pela ONU depois de anos de ocupação ilegal pelos militares Indonésios.

O repórter dos USA Allan Nairn, que se juntou aos manifestantes e que teve a cabeça partida por um soldado que empunhava uma M-16 fornecida pelos USA, escreveu mais tarde: "As tropas não dispararam tiros de aviso nem disseram à multidão para dispersar. Eles . . . puseram as suas espingardas nos ombros e de imediato abriram fogo."

Por altura do massacre de Santa Cruz massacre, mais de 100,000 Timorenses tinham morrido como resultado da ocupação apoiada pelos USA. Mas o testemunho e documentação de Nairn, Amy Goodman e outros jornalistas estrangeiros que sobreviveram Santa Cruz expuseram a brutalidade da ocupação dos militares Indonésios ao mundo exterior, e ajudaram a desencadear uma campanha nos USA para bloquear a ajuda militar dos USA a Jakarta.

Timor-Leste alcançou finalmente a independência depois de um referendo duramente alcançado em 1999, um processo que apressou ainda mais assassinatos em massa pelos militares Indonésios. Sob intensa pressão das bases nos USA, a administração Clinton suspendeu toda a assistência militar a Jakarta quando os militares Indonésios responderam ao voto pró-independência provocando destruição em Timor-Leste em Setembro de 1999, e subsequentemente o Congresso legislou limites continuados à ajuda. Mas depois de sete anos e de processos sem conta, a Indonésia, Timor-Leste e a ONU falharam em alcançar a responsabilização pelos crimes contra a humanidade cometidos entre 1975 e 1999. Esta impunidade tem levado alguns em Timor-Leste a acreditar que não serão responsabilizados quando cometem crimes violentos.

As pessoas em Timor-Leste ainda vivem com as memórias da ocupação ilegal de um quarto de século da Indonésia; a maioria experimentou esta brutalidade em primeira-mão ou têm vítimas na sua família próxima. Este traumatismo em massa não curado continua a influenciar fortemente as reacções dos residentes de Dili, tanto nas suas decisões de fugir em massa durante as batalhas armadas entre polícias e militares em Abril passado como no facto de muitos se recusarem ainda a regressar a casa. A discrição e o só dependerem de si mesmo essencial para a luta pela independência precisa de ser transformada em transparência, responsabilização e debate aberto.

A maioria dos Timorenses, e dos seus apoiantes internacionais, continuam a defender um tribunal internacional para perseguir os generais Indonésios e os políticos locais que organizaram e ordenaram as piores atrocidades durante a ocupação como a única resolução para a situação corrente de impunidade e de stress pós-traumático. Um tribunal internacional credível pode demonstrar que a impunidade não prevalecerá, como foi indicado por um relatório de Maio de 2005 duma Comissão da ONU sobre violações de direitos humanos em 1999 em Timor-Leste. Esse relatório concluiu, "A Comissão deseja enfatizar a extrema crueldade com que foram cometidos estes actos, e que as consequências desses eventos ainda pesam na sociedade Timorense. A situação exige não somente simpatia e reparações, mas também justiça. Ao mesmo tempo que reconhece a virtude do perdão e que isso pode ser justificado em casos individuais, o perdão sem justiça pelas enormes privações e sofrimentos infligidos será um acto de fraqueza em vez de resistência."

A comissão de verdade de Timor-Leste a Comissão para Acolhimento, Verdade e Reconciliação em Timor-Leste (conhecida pelas iniciais Portuguesas, CAVR) chegou a conclusões igualmente fortes sobre a necessidade concreta de justiça. O produto de três anos de investigação extensiva por dúzias de peritos Timorenses e internacionais, o relatório da CAVR (chamado"Chega!") recomendou reparações para vítimas Timorenses de países – incluindo os USA – que apoiaram a ocupação, e de corporações que venderam armas à Indonésia durante esse período.

Um Timorense envolvido em espalhar o relatório pelo país comentou, "É claro que muitos na comunidade que participaram em seminários sobre o Chega! Nos últimos dois meses viram uma forte conexão entre as conclusões e recomendações do Chega! E a re-emergência da violência e da instabilidade. Muitos perguntaram porque é que os líderes Timorenses falharam em aprender as lições do passado."

Infelizmente, a administração Bush recusa aprender lições do passado. Está disponível para dar aos militares Indonésios quase tudo, sacrificando a justiça em nome da guerra ao terrorismo. Em 22 de Novembro de 2005, o Departamento do Estado anunciou, "é do interesse da segurança nacional dos USA evitar o condicionalismo ligado ao Financiamento Militar Estrangeiro (FMF) e a exportações de (material) de defesa para a Indonésia." O Senador Patrick Leahy (D-VT), autor das restrições do Congresso que esta manobra cancelou, chamou-lhe "um abuso de ponderação e uma afronta ao Congresso. Desistir com base na segurança nacional duma lei que procura justiça por crimes contra a humanidade – sem sequer obter do governo Indonésio garantias que responderá a essas preocupações – faz do processo uma paródia e envia uma mensagem terrível."

Dada a forte rejeição do eleitorado dos USA da política imperial de Bush nas recentes eleições para o Congresso, há agora o potencial para mudar essa mensagem e para nos movermos outra vez para um processo de justiça para as muitas vítimas dos crimes dos militares indonésios em Timor-Leste apoiados pelos USA, incluindo os de Santa Cruz há quinze anos atrás.

Ben Terrall é um escritor com base em San Francisco. John M. Miller é o Coordenador Nacional Coordinator do East Timor and Indonesia Action Network em New York.

***

AP/The Philippine Star - Novembro 11, 2006 - 1:33 AM

Pinoy to head UN police force in Timor
Pia Lee-Brago

O antigo Director chefe de polícia da cidade de Quezon Rodolfo Tor foi nomeado Comissário de Polícia da recentemente estabelecida Missão Integrada da ONU em Timor Leste (UNMIT), disse na Sexta-feira o Embaixador na ONU Lauro Baja.

Num relatório para o Secretário dos Negócios Estrangeiros Alberto Romulo, Baja disse que a Missão das Filipinas informou formalmente a ONU que as Filipinas tinham aceitado a nomeação de Tor.

"A nomeação do General Tor como comissário da polícia da ONU reafirma a contribuição positiva dos boinas azuis Filipinos que têm estado em Timor-Leste como parte das missões da ONU lá desde 1999," disse.

Baja disse que é esperado que Tor assuma o seu posto antes do fim do mês na capital de Timor-Leste, Dili.

Tor administrará uma força de mais de 1,600 oficiais de polícia da ONU de 11 países, incluindo das Filipinas, acrescentou.

Tor, de 55 anos, é o segundo Filipino a comandar uma força da ONU em Timor-Leste.

Em 2000, o General reformado das forças armadas Filipinas Jaime de los Santos foi nomeado comandante da Administração Transitória da ONU em Timor-Leste.

A UNMIT, a quinta missão da ONU em Timor-Leste desde 1999, foi criada em Agosto em resposta aos confrontos violentos entre facções rivais nos militares e polícias nacionais, no princípio deste ano.

A polícia da ONU, ou UNPol, providenciará a aplicação da lei interna e apoio à força da polícia de Timor-Leste enquante está a ser reconstituída.

Tor tem mais de 36 de serviço policial e militar nos campos da administração e da gestão.

A sua perícia é grande na gestão de recursos humanos, operações policiais, alocação logística, utilização e processamento de informações, investigação e ligação e colaboração internacional.

***

AFP/TODAYonline – Fim-de-semana, Novembro 12, 2006, 07:23 hrs

Antigo PM Timorense diz que há uma conspiração para o assassinar

Foto: o antigo primeiro-ministro de Timor-Leste Mari Alkatiri, sob investigação pelo seu alegado papel na violência que irrompeu na nação no princípio deste ano, visto aqui em Junho de 2006, disse que acredita que há planos para o assassinarem e a outros membro da Fretilin.

O antigo primeiro-ministro de Timor-Leste Mari Alkatiri, sob investigação pelo seu alegado papel na violência que irrompeu na nação no princípio deste ano, visto aqui em Junho de 2006, disse que acredita que há planos para o assassinarem e a outros membro da Fretilin.

"Não tenho dúvidas que existem esses planos. Não estou a dizer que isso acontecerá, mas podia acontecer. Sou um dos alvos," disse à agência de notícias Lusa, em Portugal onde chegou esta semana para receber tratamento medido para uma doença não especificada.

"Não tenho medo de ser um alvo duma tentativa de assassinato, se tivesse medo não estaria ainda em Timor-Leste," acrescentou.

Alkatiri disse que as pessoas que conspiram o seu assassínio, de que não indicou os nomes, estavam também por detrás da violência que percorreu a capital de Timor-Leste, Dili em Abril e Maio e que levou eventualmente à sua resignação.

Algumas 37 pessoas foram mortas em batalhas que envolveram forças de segurança rivais durante sangrenta violência de rua que foi desencadeada pela decisão de Alkatiri de despedir um terço dos soldados da nação que tinham desertado, queixando-se de discriminação.

A estabilidade regressou largamente à antiga colónia Portuguesa depois da chegada de tropas estrangeiras a pedido de Dili e à instalação de um novo governo liderado pelo vencedor do Nobel da Paz José Ramos-Horta.

Alkatiri disse que planeia regressar a Timor-Leste mas não está seguro de quando.

"Posso regressar na próxima semana, dentro de duas semanas ou num mês. O plano provável é regressar em Dezembro. Como estou aqui para receber tratamento médico, não sei quanto tempo terei de ficar," disse.

"Não fujo, nunca fugirei de Timor-Leste. Se quisesse fugir, teria feito isso há muito tempo. Enfrentei tudo no momento mais difícil, não é agora, que as coisas parecem tornar-se clarificadas, que fugiria," acrescentou.

Alkatiri foi questionado por procuradores em Timor-Leste na Terça-feira, um dia antes de sair do país para Portugal, sobre alegações de que tinha ordenado a um esquadrão de ataque para matar opositores políticos durante o desassossego anterior este ano. Nega as acusações mas prometeu cooperar na investigação.

***

ABC - Domingo, Novembro 12, 2006. 7:00am (AEDT)

Alkatiri enfrenta 'conspiração de assassinato'

O antigo primeiro-ministro de Timor-Leste, Mari Alkatiri, diz que há planos para o assassinarem e a outros membros do seu partido, a Fretilin.

Alkatiri está sob investigação pelo seu alegado papel na violência que irrompeu em Timor-Leste mais cedo, este ano.

Diz que as pessoas que conspiram o seu assassinato estiveram também por detrás do desassossego na capital, Dili, em Abril e Maio que eventualmente levou à sua resignação.

"Não tenho dúvidas que existem esses planos," disse em Portugal, onde chegou esta semana para tratamento médico. "Não estou a dizer que isso acontecerá mas pode acontecer. Sou um dos alvos. "Não tenho medo de ser um alvo numa tentativa de assassinato. Se tivesse medo, não estaria ainda em Timor-Leste."

Trinta e sere pessoas foram mortas em batalhas entre forças de segurança rivais durante violência sangrenta nas ruas em Abril e Maio.

Foi desencadeada pela decisão de Alkatiri para despedir um terço dos soldados da nação que tinham desertado, queixando-se de discriminação.

A estabilidade regressou largamente a Timor-Leste, depois da chegada de tropas estrangeiras lideradas pela Austrália a pedido de Dili e da instalação de um novo Governo liderado pelo vencedor do Nobel da Paz José Ramos-Horta.

O líder amotinado Alfreido Reinado tem estado escondido desde que fugiu duma prisão em Dili em Agosto com mais de 50 de outros presos.

'Não fujo'
Alkatiri diz que planeia regressar ao país mas não tem ainda a certeza de quando.

"Posso regressar na próxima semana, posso regressar dentro de duas semanas ou num mês," disse. "O plano provável é regressar em Dezembro. Como estou aqui para receber tratamento médico, não sei quanto tempo terei de ficar.

"Não fujo, nunca fugirei de Timor-Leste. Se quisesse fugir, tê-lo-ia feito há muito tempo. "Enfrentei tudo no momento mais difícil. Não é agora que as coisas parecem tornar-se clarificadas que fugiria."

Alkatiri foi questionado por procuradores em Timor-Leste na Terça-feira, um dia antes de sair do país para Portugal, sobre alegações de que ordenara a um esquadrão de ataque para matar opositores políticos durante o desassossego mais cedo este ano.

Nega as acusações mas prometeu cooperar na investigação.

***

Timorenses marcam o 15º aniversário do massacre de Santa Cruz

DILI, Novembro 12 (AFP) – Mais de 1,000 Timorenses juntaram-se na capital Dili no Domingo para marcar o 15º aniversário do massacre de Santa Cruz, quando as tropas Indonésias dispararam contra um cortejo funerário matando mais de 250 pessoas.


O Bispo lberto Ricardo da Silva de Dili presidiu a um serviço em memória das vítimas do massacre do 12 de Novembro de 1991, na igreja Motael perto da praia, e na procissão para o cemitério da capital de Santa Cruz.

No total, sabe-se que 271 Timorenses foram mortos, enquanto mais 250 desapareceram, acredita-se que (estão) mortos e 382 ficaram feridos.

O massacre ocorreu quando soldados Indonésios dispararam contra uma multidão de manifestantes pela independência que faziam um cortejo fúnebre por Sebastião Gomes, um jovem Timorense.

Gomes foi morto quando soldados Indonésios invadiram a igreja Motael à procura de activistas pró-independência.

"Este é um dia para todos nós reflectirmos, de modo a podermos avançar," disse o bispo à congregação que enchia a pequena igreja perto do mar, enquanto outros ouviam no exterior.

A congregação foi depois para o cemitério a cerca de dois quilómetros (uma milha) de distância, com fotos dos mortos e dos desaparecidos.

lá, depositaram coroas de flores e ouviram discursos por activistas que exigiram do governo Indonésio a responsabilização pelo massacre e que revele onde é que foram enterrados os corpos dos desaparecidos. Não foram relatados incidentes.

Um dos coordenadores da cerimónia, João Choque, disse que os jovens Timorenses tinham mostrado patriotismo e solidariedade há 15 anos atrás.

"Por isso confio que os jovens em Timor-Leste possam mostrar a sua solidariedade com os outros e abraçarem-se," disse Choque.

A Indonésia invadiu Timor-Leste em 1975 e declarou o país como a sua província mais jovem no ano seguinte, mas face a uma resistência armada persistente.

O massacre de Santa Cruz foi um ponto de viragem na história de Timor-Leste pois que colocou a ocupação da antiga colónia Portuguesa sob a atenção do mundo, desencadeando mais apoio internacional à causa Timorense.

Timor-Leste só adquiriu a independência total em 2002, quatro anos depois da Indonésia ter abandonado o controlo de território no seguimento de uma votação pela auto-determinação organizada pela ONU. A violência deflagrou na pequena nação em Maio entre facções das forças de segurança, bem como entre gangs de rua, deixando cerca de 37 pessoas mortas em dois meses e forçando o destacamento de 3,200 forças lideradas pelos Australianos.

O seu número tem sido reduzido desde então para 1,100, reforçadas pela presença de cerca de 1,000 polícias da ONU.

.

Traduções

Todas as traduções de inglês para português (e também de francês para português) são feitas pela Margarida, que conhecemos recentemente, mas que desde sempre nos ajuda.

Obrigado pela solidariedade, Margarida!

Mensagem inicial - 16 de Maio de 2006

"Apesar de frágil, Timor-Leste é uma jovem democracia em que acreditamos. É o país que escolhemos para viver e trabalhar. Desde dia 28 de Abril muito se tem dito sobre a situação em Timor-Leste. Boatos, rumores, alertas, declarações de países estrangeiros, inocentes ou não, têm servido para transmitir um clima de conflito e insegurança que não corresponde ao que vivemos. Vamos tentar transmitir o que se passa aqui. Não o que ouvimos dizer... "
 

Malai Azul. Lives in East Timor/Dili, speaks Portuguese and English.
This is my blogchalk: Timor, Timor-Leste, East Timor, Dili, Portuguese, English, Malai Azul, politica, situação, Xanana, Ramos-Horta, Alkatiri, Conflito, Crise, ISF, GNR, UNPOL, UNMIT, ONU, UN.